ونتیلاتور یا دستگاه تنفس مصنوعی چیست ؟

دستگاه تنفّس مصنوعی یا وِنتیلاتور (Medical ventilator) دستگاهی است که کار تنفس را برای بیمارانی که به‌طور موقت یا دائم دچار مشکلات تنفسی هستند انجام می‌دهد. عمل تنفس مصنوعی یا تهویه مکانیکی بدین معنی است که  یک دستگاه مکانیکی ، جهت ورود هوای حاوی اکسیژن به ریه ها و همچنین خروج دی اکسید کربن  تبادل گازهای تنفسی را به طور خود به خود با محیط خارج انجام می دهد. کار وِنتیلاتور وارد کردن هوا به درون ششها با استفاده از یک سری محاسبات که میزان ترکیب اندازه های مختلف فشار و اکسیژن را در هوای ورودی به شش ها تنظیم می کند.هم چنین میتوان سرعت تنفس ، حجم ومقدار مواد مصرفی را تغییر داد.

جهت مشاهده لیست ونتیلاتور (دستگاه تنفس ) های موجود در بازار تجهیزات پزشکی ایران کلیک کنید.

دلایل استفاده از تنفس مصنوعی یا ونتیلاتور :

در انجام جراحی زمانی که فرد به حدی بیمار می شود که نمی تواند بطور عادی  نفس بکشد. در بیشتر  جراحی ها و بیهوشی های عمومی نیز از وِنتیلاتور استفاده می شود.چون در این گونه موارد فرد در خواب کامل(بیهوشی) به سرمی برد  بنابراین ذهنیتی از این دستگاه در این شرایط ندارد. در واقع وِنتیلاتور تنفس بیمار را در طی عمل جراحی فراهم می کند.ولی پس از عمل و در اتاق ریکاوری بیمار می تواند تنفس عادی خود را داشته باشد.در برخی موارد شخص تنها می تواند با کمک  ونتیلاتور نفس بکشد و بدون ان تنفس نرمالی  ندارد.و ممکن است پس از عمل بیمار تا مدت زیادی به دستگاه نیاز داشته باشد که این مورد در عمل های جراحی سخت مانند عمل های قلب وریه پیش می اید.
در برخی موارد که فرد دچار التهاب ریه می شود .در صورتی که بیماری  او  شدید باشد احتمال دارد که نتواند بخودی خود نفس بکشد.ونتیلاتور در این زمان به یاری بیمار می اید. لوله های پلاستیکی تنفسی در ونتیلاتورها می تواند از طریق دهان یا بینی بیمار  وارد شود.در اغلب مواقع راهی برای دانستن این مطلب که بیماربرای چه مدتی به ونتیلاتور نیازدارد وجود  ندارد . این دستگاه را معولاً در بخش های icu, ccu, nic   و البته اورژانس می یابید.

انواع ماشین‌های تهویهٔ مصنوعی :

• ونتیلاتورهای فشار منفی 

نخستین ماشین‌های تهویهٔ مصنوعی‌ که اولین بار در همه گیری فلج اطفال طرح‌ریزی و ساخته شدند و مورد استفاده قرار گرفتند. این وِنتیلاتورها به‌شکل محفظه‌ای هستند که تمامی اطراف قفسه سینه یا بدن (به‌جز سر و گردن) را می‌پوشانند. در زمان دَم، هوای درون محفظه تخلیه شده، منجر به ایجاد فشار منفی در درون محفظه گردیده، پس از آن موجب کشیده شدن دیوارهٔ قفسهٔ سینه به بیرون و اتساع آن می‌شود.

• ونتیلاتورهای فشار مثبت :

وِنتیلاتورهای فشار مثبت در زمان دَم، گاز را با فشاری بیشتر از فشار اتمسفر به درون ریه‌ها به جریان انداخته، یک فشار آلوئولی مثبت ایجاد می‌کند و موجب گستردگی و اتساع قفسهٔ سینه می‌شوند. در این نوع تهویه، تعبیه و قراردادن راه هواییِ مصنوعی یا همان لوله تراشه یا تراکستومی کاف‌دار، ضروری است تا جریان هوا با حجم موردنظر به‌طور کامل در زمان دَم با فشار مثبت وارد ریه‌ها شود. 

• ونتیلاتورهای حجم ثابت :

در این ونتیلاتورها مرحلهٔ دَم یا جریان گاز به داخل ریه‌ها زمانی پایان می‌پذیرد که حجم ازپیش تنظیم‌شده برروی دستگاه، در داخل ریه‌ها گنجانده شود. ونتیلاتور رساندن حجم را تا رسیدن به حجم تنظیمی ادامه خواهد داد که یکی از مزیت‌های بارز این مُدهاست، زیرا پیش از سایر مدها توانایی کنترل تهویه و اکسیژناسیون را دارد و حجم ازپیش تنظیم‌شده را (با فشارهای متفاوت) به ریه‌های بیمار تحویل می‌دهد و همین مزیت دلیل کاربرد گسترده از این ونتیلاتورها در کنترل بیماران دچار اختلالات حاد تهویه‌ای است. از معایب این ونتیلاتور این است که ممکن است فشار راه‌های هوایی را در حد مقادیر خطرناک بالا برده و بیمار را در معرض خطر ابتلاء به پاروتروما قرار دهد. 

• ونتیلاتورهای زمان ثابت :

به‌ دلیل تحت کنترل بودن زمان، سرعت جریان بایستی به گونه‌ای تنظیم شود که حجم جاری موردنظر در آن زمان وارد ریه‌ها شود. از این ونتیلاتورها بویژه در تهویهٔ ریهٔ کودکان و نوزادان استفاده می‌ شود.

• ونتیلاتورهای فرکانس بالا :  

از ونتیلاتورهای نوینی هستند که می‌توانند حجم‌های جاری کوچک (۵–۱ میلی‌لیتر بر کیلوگرم یا در حدود ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌لیتر بر کیلوگرم) را با فرکانس بالا (از ۱۵۰ سیکل در دقیقه یا ۲۰ دور در ثانیه) در اختیار ریهٔ بیمار قرار دهند.

انواع مد های ونتیلاتور:

• مدهای کنتروله یا اجباری (Controlled Modes) :  برای بیمارانی که تنفس نداشته باشند کاربرد داشته کل کار توسط ونتیلاتور انجام میشود که میتواند حجمی یا فشاری باشد
• مدهای آسیسته یا کمکی (Assisted Modes) : برای بیمارانی که تنفس های ناکارامد داشته ، شروع دم با بیمار و در صورت نبود تنفس بیمار با دستگاه بوده ولی حجم یا فشار انتقالی بستگی به میزان تنظیمی آن بر روی ونتیلاتور داشته که میتواند حجمی یا فشاری باشد
• مدهای خو دبخودی (Spontaneous modes) : برای بیمارانی که تنفس داشته ولی قادر به انجام کل کار تنفسی نباشند ، شروع دم در مد PS فقط بیمار بوده ولی در مد  SIMV در صورت نبودن تنفس بیمار شروع کننده میتواند دستگاه باشد.مانند سایر مد ها میتواند حجمی یا فشاری باشد
• مدهایی با پاسخ برگشتی  Bio feed-Back modes :  این نوع مد بنوعی هوشمند بوده و میتواند یکی از مقادیر را (حجم – فشار –زمان)  ثابت نگه داشته و با توجه به پاسخ برگشتی از بیمار مقادیر دیگر را در یک محدوده تغییر دهد تا مقداری که الویت داده شده را ثابت نگه دارد

حساسیت ونتیلاتور (Sensitivity / Trigger) :

در تنفس­ های اجباری طبق فواصل از پیش تنظیم شده، دم اجباری ارائه می­گردد. اما در صورت شروع تنفس مجدد بیمار، با تنظیم حساسیت، ونتیلاتور شروع به ارائه جریانی می­کند که یک افت فشار، در مدار دستگاه احساس شود. بنابراین تنظیم حساسیت (Senility setting) نمایانگر مقدار افت فشار در زیر خط پایه (انتهای بازدم) است که بیمار بایستی در مدار ونتیلاتور ایجاد کند (Triggering effort) تا موجب تحریک دستگاه جهت ارائه حجم جاری تنظیمی برروی آن شود. با تنظیم صحیح کلید حساسیت، می­توان پاسخ تهویه­ای دستگاه را با کوشش­های بیمار هماهنگ کرد. در مد کنترله کلید حساسیت (off) است، بنابراین دستگاه پاسخی به کوشش تنفسی بیمار نمی­ دهد، در حالیکه در مدهای کمکی مانند SIMV با تنظیم صحیح میزان حساسیت، دستگاه به کوشش تنفسی بیمار با یک تنفس اجباری هماهنگ با دم بیمار پاسخ می­ دهد. بنابراین حساسیت ونتیلاتور مقدار تلاش تنفسی بیمار را که جهت شروع دم ونتیلاتور لازم ­است را تعیین می کند و بر اساس فشار یا حجم تنظیم می گردد.