معرفی مختصر رشته مهندسی پزشکی بالینی (clinical engineering)

رشته مهندسی پزشکی شامل گرایش های اصلی بیوالکتریک ، بیومکانیک ، بیومتریال و بالینی است که البته به طور کاملتر در شکل زیر به جزئیات و شاخه های آن نگاهی شده که دانشجویان این رشته با تمامی آنها آشنایی پیدا خواهند کرد.

تاریخچه مهندسی پزشکی بالینی :

در حالی ردپای این شاخه از مهندسی به به دههٔ ۱۹۴۰میلادی باز می‌گردد، اصطلاح "مهندسی پزشکی بالینی" اولین بار در سال ۱۹۶۹ به صورت صریح و روشن در مقاله‌ای به وسیلهٔ (Landoll and Caceres) چاپ شد. سزار ای. کاسرس (Cesar A. Caceres)، متخصص قلب و عروق، در واقع با به کا بردن اصطلاح "مهندسی پزشکی بالینی"به آن اعتبار بخشید بلکه به اعتبار رشتهٔ مادر یعنی"مهندسی پرشکی" نیز افزود. حدود سال ۱۹۴۸میلادی اولین گردهمایی مهندسی حرفه‌ای مدرن با تمرکز بر موضوع استفاده مهندسی در پزشکی و به منظور اتحاد علم مهندسی با پزشکی و زیست‌شناسی برگزار شد.
به طور کلی تاریخچهٔ ترسیم و طراحی ابزار مهندسی پزشکی رامیتوان در قرن‌ها پیش جست‌وجوکرد؛ فعالیت‌های استفان هلز (Stephen Hales)در اوایل قرن هجدهم که منجر به اختراع دستگاه تهویه و کشف فشار خون شد، مثالی از استفاده تکنیک‌های مهندسی در پزشکی است.

تاریخ معاصر این رشته و ترتیب این رشته تا حدودی نا منظم و به هم ریخته است. دراوایل دهه هفتاد قرن نوزدهم، تصور می‌شد مهندسی بالینی رشته‌ای است که نیاز به تعداد بالایی افراد حرفه‌ای دارد. تخمین نیاز ایالت متحده آمریکا به مهندس بالینی حدود۵ تا۸ هزار مهندس، به عبارتی پنج تا ده مهندس برای جمعیت ۲۵۰٬۰۰۰ نفری، یا بابت هر ۲۵۰ تخت بیمارستان یک مهندس پزشکی بالینی است.
تاریخچه چگونگی روند مجوز وگواهینامه‌های این رشته نیز تا حدودی مبهم است. کمیسیون صادرکننده گواهینامه بین لمللی برای مهندسی بالینی (آی‌سی‌سی) تحت حمایت انجمن پیشرفت ابزار دقیق پزشکی (ای‌ای‌ام‌آی) در اوایل سال ۱۹۷۰ جهت ارائه مدرک رسمی برای مهندسین بالینی شکل گرفت. برنامه صدور گواهینامه‌های مشابه توسط موسسات دانشگاهی با ارائه درجه فوق لیسانس در رشته مهندسی بالینی به عنوان هیئت مدیره مهندسی بالینی آمریکا (آی‌بی‌سی‌ای) تشکیل شد. در سال ۱۹۷۹آی‌بی‌سی‌ای به صورت توافقی منحل شد و دارندگان مدرک تحت این برنامه در برنامهٔ آی‌سی‌سی پذیرفته می‌شدند. تا سال ۱۹۹۸، تنها ۳۵۰ مهندس بالینی گواهینامه دریافت کردند.[۵] سرانجام، در سال ۱۹۹۹ پس از مشورت‌های طولانی و بررسی وتجزیه‌وتحلیل آمار نظرسنجی سال ۱۹۹۸ نشان داد که بازاری برای برنامهٔ صدور این گواهینامه وجود ندارد بنابراین مؤسسهٔ آی‌سی‌سی تعلیق شد واز ژوئیه ۱۹۹۹ هیچ درخواست پذیرشی را قبول نکرد.
برنامه اهدای گواهینامه مهندسی بالینی(Clinical Engineering Certification)(CCE)کنونی از سال ۲۰۰۲میلادی تحت حمایت کالج مهندسی پزشکی ایالت متحده‌آمریکا (ای‌سی‌سی‌ایی) است و ای‌سی‌سی‌ایی تحت نظر بنیاد فناوری بهداشت و درمان می‌باشد. سال ۲۰۰۴میلادی، در حقیقت اولین سالی بود که روند اهدای مدرک رسمی در جریان بود وبه ۱۱۲نفر، گواهینامه بر اساس صدور گواهینامه کنگره قبلی (آی‌سی‌سی) اعطا شد و برای سه نفر گواهینامه‌های جدید صادر شد. در زمان انتشار گزارش سالانه ۲۰۰۷–۲۰۰۶(AHTF)(ژوئن ۳۰سال۲۰۰۷)در مجموع ۱۴۷نفر در صفوف مهندسان دارای گواهینامه مهندسی پزشکی بالینی تحت نظر بنیاد فناوری بهداشت و درمان (اچ‌تی‌اف) هستند.

در ۲۸و۲۹ آوریل سال ۲۰۱۱ گروهی سی نفره از افراد تأثیرگذار در پزشکی گردهمایی در آرلینگتون، ویرجینیا، به منظور بررسی آینده رشته‌های مهندسی پزشکی/بالینی و تعمیر و نگهداری تجهیزات پزشکی و انتخاب نام مناسب برای این حرفه تشگیل دادند. هزینهٔ این گردهمایی بو وسیلهٔ انجمن پیشرفت ابزار دقیق پزشکی (Association for the Advancement of Medical Instrumentation) (AAMI)پرداخت شد. مؤسسه ای‌ای‌ام‌آیدر این گردهمایی از جمله شرکت کنندگان بود ولی دخالت سلطه جویانه در روند کارها نداشت. پس از دو روز خسته‌کننده سرانجام با در نظرگرفتن همه عوامل بهترین عنوان انتخاب شد- "مدیریت تکنولوژی بهداشت و درمان"-. با توجه به این که رشته‌های باقی مانده مهندسی پزشکی بالینی و مهندسی فناوری بالینی و تعدادی رشته دیگر بودند بحثی در حیطه این که در انتها باید اسمی به عنوان پشتیبان، خدمات یا مدیریت وجود داشته باشد؛ همهٔ افراد حاضر در جلسه از عنوان "مدیریت تکنولوژی بهداشت و درمان"پشتیبانی کردند.
انتخاب نام جدید موجب درک بهتر مردم و کارکنان بخش بهداشتی ودرمانی از این شاخه تحصیلی، همچنین این عنوان بر خلاف نام "مهندسی" که چه از نظر مدیریتی و چه از نظر آموزشی به نوعی محدود کننده بود، واژه مدیریت اجازهٔ گسترش رشته در آینده را فراهم می‌کند. به این معنی که کالج هرگز رشته مرتبط را "مهندسی" نخواهد نامید و به این ترتیب نام "بالینی"، قابل فهم شد با وجود اصطلاحات "پشتیبانی" و "خدمات" این حرفه را از شکل حاشیه‌ای و منفعل به نقش مدیریتی و دامنه کاری را از محدوده داخل بیمارستان به فضای خارج بیمارستان تغییر داد.

تعریف مهندسی پزشکی بالینی :

مهندسی بالینی در ای‌سی‌سی‌ایی به عنوان "حرفه‌ای که با استفاده از مهارت‌های مهندسی و مدیریتی خود در زمینه بهداشت و درمان برای پشتیبانی و پیشرفت مراقبت از بیمار فعالیت می‌کند. این تعریف برای اولین بار توسط هیئت مدیرهای‌سی‌سی‌ایی در تاریخ ۱۳مه۱۹۹۱ به تصویب رسید. مهندسی بالینی از طرف جامعه مهندسی پزشکی(BMES)-سازمان حرفه‌ای مهم برای مهندسی پزشکی-به عنوان یک شعبه در داخل مهندسی پزشکی به رسمیت شناخته شده است.
حداقل دو موضوع در تعریف ای‌سی‌سی‌ایی موجب سردرگمی می‌شوند. اول این که در گستره تعریف "مهندسی بالینی" به آسانی مشهود نیست بلکه تنها زیر مجموعه‌ای "مهندسی پزشکی" مشخص است. در بسیاری از مواقع این در عبارت به‌جای یکدیگر استفاده می‌شوند. بعضی بیمارستان‌ها بخش مربوطه را "مهندسی بالینی" می‌نامند در حالی که سایر بیماستان‌ها از آن با عنوان بخش "مهندسی پزشکی" یاد می‌کنند.

در واقع همان‌طور که در بالا اشاره شد تکنسین‌های این رشته با صرف نظر از بخشی که در آن فعالیت می‌کنند به طور کلی "تکنسین تجهیزات پزشکی" نامیده می‌شوند. با این حال، واژه "مهندس پزشکی" مفهوم جامع تری دارد و در بردارنده دیگر جوانب از جمله مهندسین طراح لوازم پزشکی برای تولیدکنندگان، تحقیق و توسعه اصلی یا امور دانشگاهی (از آنجایی که به طور کلی کار مهندس پزشکی بالینی در بیمارستان حل مسائل از نزدیک است و به تجهیزات حاضر بر محیط برای مراقبت از بیمار دسترسی دارد) مهندسین بالینی در برخی از کشورها مانند هند در حال آموزش برای نوآوری و یافتن راه حل تکنولوژیکی برای نیازهای بالینی اند.

آینده شغلی یک مهندس پزشک بالینی :

متخصصان این رشته همراه با گروهی متشکل از پزشکان ، پرستارها و تکنسین ها ، یک تیم درمانی را تشکیل می دهند. مهندس پزشک بالینی مسئول خرید ، نگهداری ، تعمیر ، بررسی اطلاعات کامپیوتری ، تجهیزات پزشکی ، ابزار کسب اطلاعات حیاتی و ... است و همچنین تجهیزات موردنیاز پزشکان و بیمارستان را در زمینه های خاص طراحی یا تطبیق می دهند. تمامی این موارد مستلزم بهره گیری از سیستم های کامپیوتری ، به همراه تجهیزات و نرم افزارهای طراحی شده برای کنترل این تجهیزات و جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنهاست. مهندس پزشک بالینی باید همواره از آخرین تکنولوژی های مربوط به درمان و مراقبت های پزشکی بهره گیری کند.

دروس این گرایش عمدتاً به مباحث تجهیزات بیمارستانی و نرم‌افزارهای مدیریت بیمارستانی مرتبط می‌باشد. دانشجویان مهندسی پزشکی بالینی با گذراندن دروس پایه ریاضی و فیزیک و دروس تخصصی این گرایش ، آمادگی فعالیت در بیمارستان‌ها ، کلینیک‌ها و شرکت های وابسته به آن را پیدا می‌نمایند. فارغ ‌التحصیلان مقطع کارشناسی گرایش بالینی می‌توانند در مقاطع بالاتر در گرایش های بیوالکتریک ، بیومکانیک ، مهندسی توان‌بخشی و انفورماتیک پزشکی ادامه تحصیل داشته باشند. چارت درسی این گرایش برای ورودی های 1388 به بعد را در زیر مشاهده می کنید. گذراندن دروس آزمایشگاهی پایه مثل آناتومی و فیزیولوژی برای تمامی گرایش ها الزامی است.

چارت دروس کارشناسی مهندسی پزشکی گرایش بالینی در ایران :

• ترم اول (17 واحد):

1. ریاضی عمومی 1
2. فیزیک عمومی 1
3. اصول و مبانی رایانه و شبکه
4. فیزیولوژی
5. دروس عمومی (زبان عمومی ، اندیشه اسلامی 1 ، تربیت بدنی 1)

• ترم دوم (19 واحد):

1. ریاضی عمومی 2
2. فیزیک عمومی 2
3. آزمایشگاه فیزیک عمومی 1
4. حسابگری الگوریتمی
5. معادلات دیفرانسیل
6. آناتومی
7. آزمایشگاه فیزیولوژی
8. دروس عمومی (فارسی عمومی ، تربیت بدنی 2)

• ترم سوم (18 واحد):

1. ریاضیات مهندسی
2. فیزیک پزشکی
3. مبانی برق
4. آزمایشگاه فیزیک عمومی 2
5. برنامه نویسی کامپیوتر
6. مدیریت بهداشت
7. بهداشت عمومی
8.  دروس عمومی (اخلاق اسلامی)

• ترم چهارم (19 واحد) :

1. تجزیه و تحلیل سیگنال ها و سیستم ها
2. آمار حیاتی و احتمالات
3. مبانی الکترونیک و دیجیتال
4. محاسبات عددی
5. مقدمه ای بر مهندسی پزشکی
6. سیستم های اطلاع رسانی
7. دروس عمومی (تاریخ تحلیلی صدر اسلام)

• ترم پنجم (19 واحد):

1. نگرش سیستمی
2. انفورماتیک پزشکی 1
3. سنسورها و مبدل ها
4. آزمایشگاه الکترونیک و دیجیتال
5. زبان تخصصی
6. اصول توانبخشی
7. بیوفیزیک
8. دروس عمومی (آشنایی با منابع اسلامی)

• ترم ششم (16 واحد):

1. برنامه ریزی سیستمی
2. انفورماتیک پزشکی 2
3. آزمایشگاه ابزار دقیق پزشکی و ایمنی
4. تجهیزات بیمارستانی
5. سیستم های رادیولوژی
6. حفاظت بیمارستانی
7. دروس عمومی (وصایای امام (ره) ، آشنایی با قرائت قرآن)

• ترم هفتم (20 واحد):

1. سیستم های مدیریت نگهداری و تعمیر
2. فرایندهای سیستم های اطلاعات بیمارستانی
3. کارگاه آموزشی و آشنایی با مراکز بهداشتی
4. هوش محاسباتی
5. روش های آموزش کاربر
6. دروس اختیاری
7. دروس عمومی (اندیشه اسلامی 2)

• ترم هشتم (16 واحد):

1. پزشکی از راه دور و واقعیت مجازی
2. کارگاه عملی آموزشی و آشنایی با مراکز بهداشتی
3. کارگاه تجهیزات بیمارستانی
4. پروژه
5. دروس اختیاری
6. دروس عمومی (جمعیت و تنظیم خانواده ، انقلاب اسلامی)

بر طبق طرح مدیریت تجهیزات پزشکی دانشگاه آمریکا ، مهندسان پزشکی مسئولیت خطاهای ناشی از مدیریت ناصحیح این تجهیزات را بر عهده دارند.
از جمله وظایف مدیریتی این افراد در این طرح می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• انتخاب و استفاده از تجهیزات پزشکی
• ‌قبل از شروع به کار یک دستگاه در بیمارستان ، مهندسین پزشکی بالینی میزان اهمیت دستگاه ، پروسه های مربوط به بازرسی و ارزیابی عملکرد آن وسیله را تعیین می کنند.
• تعیین استراتژی مناسب جهت نیل به حداکثر کارایی ، ایمنی و قابلیت اطمینان عملکرد تجهیزات پزشکی بیمارستان
• ازجمله دیگر وظایف این مهندسان تعیین بازه های زمانی بازدید ، آزمایش و اجرای صحیح برنامه نگهداشت پیشگیرانه جهت کاهش خطرات فیزیکی و بالینی آن وسیله اسـت.
• رفع مشکلات اورژانس ناشی از خرابی دستگاه
• اجرای تست های پذیرش اولیه دستگاه ها
• انجام تست های کنترل عملکرد دستگاه‌های استریل کننده
• انجام تست های شیمیایی و بیولوژیک آب مورد استفاده در بخش دیالیز
• نظارت بر اجرای استانداردهای بهبود کارایی دستگاه ها