آشنایی با دستگاه فشار خون (blood pressure) انواع و کاربرد

 اندازه‌گیری فشار خون یکی از مهمترین معایناتی است که تمام افراد باید بطور دوره ای  نسبت به انجام آن اقدام کنند. اغلب  افراد مسن  دارای فشار خون بالا هستند و خودشان خبر ندارند البته فشار خون بالا ذر جوانان هم دیده میشود.  به همین علت هر فرد بالغ  چه مشکل داشته یا نداشته باشد لازم است که حداقل هر ۲-۱ سال  یکبار فشار خون خود را اندازه بگیرد تا در صورت غیر طبیعی بودن آن، بهموقع نسبت به درمان اقدام کند چراکه حتی فشارخون ‌بالای بدون علامت هم موجب عوارض غیر قابل درمان و عامل افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و… می‌باشد.

مقاومت رگ *‌ برون ده قلب = فشار خون

با تغییر برون ده قلب یا مقاومت رگ مقدار فشار خون تغییر می کند. همچنین فشار خـون در طول روز تحت تأثیر عوامل مختلفی تغییر می کند که از جمله این عوامل وضعیت بدن ، فعالیت مغز ، فعالیت گوارشی ، فعالیت عضلانی ، تحریکات عصبی ، تحریکات دردناک ، مثانه پر ، عوامل محیطی مثل دمای هوا و میزان صدا ، مصرف دخانیات ، الکل ، قهوه و دارو است.
غالباً فشار خون را در شریان بازویی اندازه می گیرند. در هر فرد فشار خون را در دو سطح حداکثر و حداقل اندازه گیری می کنند. در زمانی که قلب منقبض می شود ، فشار خون به حداکثر مقدار خود می رسد ؛ این سطح را فشار ماکزیمم یا سیستولی می نامند. سطح مینیمم یا دیاستولی در زمان استراحت قلب که فشار خون به حداقل مقدار خود می‌رسد ، به‌دست می آید. هر دو سطح فشار خون به صورت دو عدد کنار هم یا به صورت کسر بر حسب میلی‌متر جیوه نشان داده می‌شود ، مثلاً 80/120 که عدد بزرگتر 120 معادل فشار ماکزیمم و عدد کوچکتر 80 معادل فشار مینیمم است.

اهمیت اندازه گیری فشار خون :

فشار خون بالا یکی از عوامل خطرساز بیماری‌های عروق کرونر قلب (عروقی که به قلب خون می رسانند) است و به اعضای حیاتی مهم مثل مغز ، قلب ، کلیه و چشم آسیب جدی می‌رساند. اگر فشار خون بالا شناخته شود و به‌موقع درمان گردد ، می‌توان بسیاری از عوارض فشار خون بالا را پیشگیری کرد ؛ اما چون فشار خون بالا معمولاً بدون علامت است ، "قاتل بی‌صدا" یا "Silent killer" نامیده می‌شود و برای پی بردن به فشار خون بالا باید فشار خون را اندازه‌گیری کرد. برای این کار بایستی از دستگاه اندازه‌گیری فشار خون استفاده نمود.

انواع فشارسنج :

• فشارسنج جیوه‌ای: این نوع فشارسنج مهمترین استاندارد اندازه‌گیری فشارخون شناخته می‌شود. در این دستگاه‌ها، یک ستون جیوه مثل دستگاه دماسنج وجود دارد که فشار را نشان می‌دهد. احتمالِ درست کار نکردن این دستگاه خیلی کم است. ستون جیوه تنها چیزی است که در آن حرکت می‌کند. هنگام خواندن فشار، باید به اعدادی دقت شود که در دو طرف ستون جیوه ارائه شده‌اند. بااین‌حال، استفاده از فشارسنج جیوه‌ای رو به کاهش است، چون جیوه سمّی است و می‌تواند محیط را آلوده کند.

• فشارسنج عقربه‌ای : بعضی از دستگاه‌های فشارسنج عقربه‌ای هستند. فشارسنج عقربه‌ای وسیله‌ای است فنردار که با استفاده از فشار هوا عقربه‌ای را روی صفحهٔ مدرّجی حرکت می‌دهد که هر درجهٔ آن نشانگر یک میلیمتر جیوه است. این نوع فشارسنج ارزان و حملش نسبت به نوع جیوه‌ای راحت‌تر است.

• فشارسنج دیجیتال: ازآنجاکه در موارد نادر دستگاه‌های دیجیتالی و خودکار فشارخون را اشتباه محاسبه می‌کنند، همیشه ترجیح داده می‌شود که از فشارسنج جیوه‌ای استفاده شود و استفاده از دستگاه‌های دیجیتالی تنها برای بیمارانی توصیه می‌شود که توانایی استفاده از این وسایل استاندارد را ندارند.

قسمت های مختلف دستگاه فشارسنج جیوه ای :

• کاف یا بازوبند:  کاف یک پوشش دو لایه از جنس پارچه و دراز است که خاصیت ارتجاعی نداشته و به دور بازو پیچیده می شود. بازوبند باید به اندازه کافی بلند باشد تا بطور کامل دور بازوی فرد را بگیرد.

• کیسه هوا:  کیسه هوا از جنس لاستیکی است که در درون بازوبند قرار می گیرد و قابل باد شدن است. این کیسه قابل مشاهده نیست و فقط دو لوله لاستیکی متصل به آن از بازوبند خارج میشود. کیسه هایی که نسبت به بازوی فرد خیلی کوتاه یا باریک باشند و یا هر دو اشکال را داشته باشند (در مجموع خیلی کوچک باشند) فشار خون را بطور کاذب بالاتر از فشار خون واقعی و اگر بیش از حد پهن باشند، فشار خون را پایینتر از فشار خون واقعی نشان خواهند داد. اگر کیسه کاملاً دور بازو را نگیرد یا وسط کیسه دقیقاً روی شریان بازویی قرار نداشته باشد، ممکن است فشار اندازه گیری شده، فشار واقعی نباشد. در بعضی دستگاهها وسط کیسه لاستیکی با علامت بر روی بازوبند، مشخص شده است. اندازه عرض کیسه هوا بطور متوسط ۱۵- ۱۳ سانتیمتر و طول آن ۳۵- ۳۰ سانتیمتر است.

• لوله های لاستیکی :  از وسط کیسه هوا دو لوله لاستیکی خارج می شود که یکی به پمپ و دیگری به دستگاه وصل میگردد. این دو لوله، کار انتقال و خروج هوا را بر عهده دارند. طول لوله باید حدود ۷۶ سانتیمتر باشد.

•  پمپ لاستیکی، دریچه و پیچ تنظیم هوا:  از این پمپ برای تلمبه کردن و انتقال هوا به داخل کیسه هوا و تخلیه هوا از آن، استفاده میشود. برای ورود و خروج هوا بر روی پمپ دریچه ای در نظر گرفته شده است که بوسیله پیچ فلزی که با دست باز و بسته میشود، ورود و خروج هوا تنظیم میگردد. اگر پیچ ورود و خروج هوا را ببندیم، باید جیوه در سطح ثابت بماند و در زمانی که آن را باز میکنیم، باید اجازه دهد سطح جیوه بطور قابل کنترل پایین بیاید.

• مخزن جیوه :  مخزن جیوه در انتهای دستگاه و داخل لوله شیشه ای قرار دارد و دارای یک پیچ تنظیم است که ورود و خروج جیوه را به داخل لوله شیشه ای تنظیم می کند. قبل از اندازه گیری فشار خون باید پیچ مخزن جیوه باز شود تا اجازه دهد جیوه به درون لوله راه یابد. در زمانی که هیچ فشاری وجود ندارد سطح جیوه در لوله باید بر روی صفر باشد. پس از خاتمه اندازه گیری باید دستگاه را کج نمود تا جیوه درون لوله به سمت مخزن هدایت شود و سپس پیچ مخزن را بست تا در زمانی که از دستگاه استفاده نمی شود جیوه در لوله باقی نماند.

• لوله شیشه ای :  این لوله درون یک محفظه فلزی مدرج قرار دارد که برحسب میلیمتر جیوه و به فاصله های ۱۰ میلیمتر جیوه درجه بندی شده است. با باد کردن کیسه هوا، در صورتی که پیچ مخزن جیوه باز باشد، جیوه به درون لوله راه یافته و بالا میرود و با تخلیه باد کیسة هوا، سطح جیوه در لوله پایین می آید. میزان فشار را میتوان از روی سطح جیوه در لوله مدرج خواند. چون سطح جیوه به صورت هلالی در لوله قرار میگیرد، برای خواندن میزان فشار خون باید بالاترین نقطه هلال جیوه در ستون را در نظر گرفت.دستگاه فشارسنج نشان می‌دهد که فشارخون شما تا چه حد می‌تواند ستون جیوه موجود در دستگاه را بالا ببرد و در نتیجه فشارخون شما به میلی‌متر‌جیوه (mmHg) بیان می‌شود.

نحوه اندازه گیری فشار خون  :

عدم رعایت مسائل تکنیکی و سالم نبودن دستگاه روی رقم اندازه‌گیری شده تاثیر می‌گذارد و نتیجه گیری اشتباه خواهد بود.

• از فشارسنج جیوه‌ای استفاده‌کنید و یا  برای اطمینان از صحت کار فشارسنج عقربه‌ای، باید آن را به‌طور مرتب با فشارسنج جیوه‌ای تنظیم شوند.
• اندازه بازوبند متناسب با بازوی بیمار باشد. طول کیسة هوا حداقل ۸۰ درصد و پهنای آن حداقل ۴۰ درصد دور قسمت میانی و بالایی بازوی فرد باشد.
• بازوبند را به‌طور مناسب دور بازو بپیچید؛ طوری‌که وسط کیسة هوایی بازوبند بالای شریان بازویی و لبة تحتانی بازوبند حدود ۲ سانتی‌متر بالای چین آرنج قرارگیرد.
• وضعیت مناسب برای اندازه‌گیری فشار خون: صحیح ‌ترین حالت برای اندازه‌گیری فشار خون وضعیت درازکشیده  و یا  وضعیت نشسته راحت بطوریکه باید دست بیمار به نحوی قرار داده شود که هم سطح قلب باشد. (در شرایط خاصی که احتمال می‌دهیم بیمار فشار خون پایین داشته باشد ولی در حالت دراز کشیده فشار خون طبیعی است، یکبار دیگر فشار خون را در حالت ایستاده یا نشسته با پاهای آویزان اندازه می‌گیریم که اگر افت فشار ارتواستاتیک داشته باشد معلوم ‌شود).
• لازم است که بیمار تا نیم ساعت قبل از اندازه‌گیری فشار خون غذا و چای میل نکرده باشد و سیگار نکشیده باشد. کافئین موجود در چای و قهوه و نیکوتین موجود در سیگار سبب افزایش فشارخون می‌شوند.
• حدود ۵ میلیمتر جیوه تفاوت بین فشارخون دو بازو  نرمال  است. در بعضی شرایط(دیسکسیون مزمن آئورت و تنگی شریان ساب‌کلاوین)، در تمام موارد، فشارخون باید از بازویی اندازه‌گیری‌شود که فشار بالاتری دارد.
• اندازه گیری فشار خون باید در شرایط آرام و بدون استرس انجام گیرد. در ضمن لازم است بیمار قبل از اندازه‌گیری فشار خون فعالیت فیزیکی سنگینی انجام نداده باشد و قبل از اندازه‌گیری فشار خون، حداقل به مدت ۱۰-۵ دقیقه آرام و بدون استرس بنشینید .فشار خون در شرایط فعالیت ورزشی،  خستگی ویا عصبانیت درهمه بالا می رود و در افراد بیمار این افزایش شدیدتر از افراد نرمال است.  فشار خون اندازه گیری شده در این شرایط  نشانگر درستی از فشار خون میانگین نمی باشد.
• لباس آستین کوتاه بپوشید.بالا زدن استین تنگ لباس  با فشار روی شریان موجب خطای اندازه گیری میشود.
• بازوبند باید در بازوی بیمار به نحوی بسته شود که نه خیلی شل باشد و نه خیلی سفت والا موجب خطا در اندازه گیری میشود.

اشتباهات اندازه‌گیری فشار خون:

• اگر کل گوشی را زیر بازوبند قرار ‌دهید و یا آنرا محکم بفشارید ، فشار خون را بطور کاذب بالا نشان می‌دهد.

• لباس فرد معاینه شونده باید سبک و آستین های لباس به اندازه کافی گشاد باشد تا وقتی آستین بالا زده می شود روی بازو فشار وارد نکند. اگر آستین تنگ باشد و روی بازو فشار آورد باید لباس را درآورد. آستین تنگ باعث اعمال فشار روی سرخرگ بازویی شده و در نتیجه بطور کاذب فشار خون پایینتر از آنچه هست خوانده میشود.

• اگر از یک نوع بازوبند سایز متوسط برای همه استفاده ‌شود فشار ممکن است در افراد چاق و یا لاغر صحیح نباشد. بازوبند افراد چاق سایز بزرگتری از  افراد لاغر دارد بطوریکه کاف بازوبند فشارسنج باید حدود  یک سوم دور بازو باشد. استفاده از بازوبند خیلی کوچک، مقادیر فشارخون را به‌صورت کاذب بالا نشان‌می‌دهد.

• با یکبار اندازه‌گیری فشار خون نمی‌توان قضاوت صحیح از وضعیت فرد داشت و لازم است که این معاینه در زمانها و شرایط متفاوت تکرار شود.

• گاهی که معاینه کننده در لحظه شنیدن صدای اول شک می‌کند و همان لحظه بازوبند را دوباره باد می‌کند که این امر نیز فشار خون را بطور دروغین نشان می‌دهد زیرا باد کردن مکرر موجب احتقان وریدهای بازویی شده و در نتیجه بر روی میزان فشار خون تأثیر گذاشته و بطور کاذب فشار دیاستولی را افزایش و فشار سیستولی را کاهش می دهد..  در این شرایط باد فشار سنج را بطور کامل خالی و بعد از چند دقیقه مجددا اقدام فرمایید.

• در افرادی که ضربان قلب نامنظم دارند و فشار خون آنها از ضربانی به ضربان دیگر تغییر میکند، چندین بار فشار خون را با رعایت زمان مناسب اندازه گیری کنید. اعداد بدست آمده از فشار ماکزیمم را با هم جمع کنید و متوسط آن را بدست آورید و سپس اعداد بدست آمده از فشار می نیمم را با هم جمع کنید و متوسط آن را بدست آورید. این اعداد به عنوان فشار خون فرد در نظر گرفته می شود.

 نحوه اندازه‌گیری فشار خون با دستگاه های دیجیتالی :

امروزه دستگاههای دیجیتالی اندازه گیری فشار خون در بازار موجود است. این دستگاهها شامل یک نوع مچ بند یا  بازوبند است که توسط لوله‌ای به قسمت الکترونیکی دستگاه وصل می‌شود. با فشار دادن دکمه‌ای روی قسمت دیجیتالی دستگاه ، کاف  شروع به باد شدن می‌کند تا به یک سطح معینی برسد سپس بطور اتوماتیک باد آن بتدریج خاتی می شود . در زیر کاف  یک گیرنده خاص الکترونیکی وجود دارد که نسبت به نبض حساس است و میزان فشار خون را روی صفحه نمایشگر نشان می‌دهد. این دستگاه ها در صورت استاندارد بودن تا حدی قابل اعتماد هستند.ولی در عین راحتی برای کاربر، در صورت رعایت نکردن دستورالعمل سازنده،  دارای خطا های زیادی میباشند. برای اندازه گیری کم خطا بیمار باید در وضعیت خوابیده یا  نشسته ثابت قرار داشته، دست به جایی تکیه داده شود و هیچگونه حرکتی هنگام اندازه گیری نداشته باشد.  کاف آن باید درست در محل تعین شده بسته شود تا سنسور دیجیتالی در روی شریان قرار گیرد.

نکات مهم هنگام اندازه گیری فشار خون :

• آرامش داشته باشد و 3 تا 5 دقیق فکر خود را موضوعات حاشیه ای آزاد فرمایید  تا گردش خون شما تحت فشار عصبی یا استرس نباشد

• روی یک صندلی راحت بنشینید و به نحوی که پاهای شما آویزان نباشد

• در هنگام اندازه گیری صحبت نفرمایید

• دست خود رو روی یک میز قرار دهید  و به نحوی کاف را ببندید که که کاف هم سطح قلب شما قرار گیرد.

• بستن کاف در جای درست بسیار اهمیت دارد  ، کاف باید بر روی دست قرار گیرد و بالا زدن پیراهن به شرطی که رگ و بازو را تحت فشار قرار ندهد  اهمیت دارد ، بازو بند باید 1 الی 2 سانتی متر بالاتر از آرانج باشد و طوری بسته نشود که بازوی شما تحت فشار باشد بطورکلی  باید امکان حرکت  انگشت بین بازو و بازوبند وجود داشته باشد در هنگام استفاده از دستگاه فشار خون مچی نیز با کاف مچ بند این شرایط رعایت شود .

• در هنگام استفاده از دستگاه فشارخون  از وسایل مغناطیس مانند موبایل ،اجاق گاز یا مایکروویو استفاده نفرماید.

• از استفاده  اشتراکی از دستگاه  در افرادی که در بیمارهای عفونی  هستند پرهیز فرمایید .

مزایا و معایب مونیتورهای آنروید :

مزیت اصلی مونیتورهای آنروید این است که به راحتی از جایی به جای دیگر منتقل می شوند. این نوع از فشار سنج ها معمولاً از فشار سنج هایی که مونیتور دیجیتالی دارند، ارزان تر هستند، اما کار کردن با آن ها کمی پیچیده است و به راحتی دچار اختلال شده و در این شرایط اعداد و ارقامی که نشان می دهند، دیگر دقیق و درست نیستند. به علاوه ممکن است باد کردن حباب پلاستیکی کمی دشوار باشد در ضمن افرادی که ناشنوایی دارند، نمی توانند از مونیتور آنروید استفاده کنند؛ زیرا با گوشی ضربان سنج قادر به شنیدن صدای قلب نیستند.

مزایا و معایب مونیتورهای دیجیتالی :

از آن جایی که مونیتورهای دیجیتالی خودکار هستند، یکی از متداول ترین دستگاه ها برای اندازه گیری فشار خون محسوب می شوند. با این دستگاه میزان فشار خون به راحتی خوانده می شود؛ زیرا اعداد روی یک صفحه، نمایش داده می شوند.

استفاده از آن ها به مراتب ساده تر از مونیتورهای آنروید است.

در ضمن افراد ناشنوا نیز به راحتی می توانند از آن استفاده کنند؛ زیرا نیاز به شنیدن صدای قلب از طریق گوشی نیست. اما عیب اصلی این دستگاه ها این است که صحت و دقت اعداد با هر تکان بدن تغییر می کند و دیگر این که نیاز به باتری دارند. برخی از انواع مونیتورهای دیجیتالی به نوعی طراحی شده اند که فقط برای دست چپ قابل استفاده هستند.

طبقه بندی فشار خون از نظر سازمان بهداشت جهانی :