دیالیز و همودیالیز

دیالیز

دیالیز به انگلیسی: dialysis) تراکافت( فرآیندی است که در آن ترکیب مواد حل شونده در یک محلول با در معرض قرار گرفتن با محلول دیگر که از طریق غشای نیمه تراوا از هم جدا شده‌اند، تغییر می‌کند. مولکولهای آب و مواد با وزن مولکولی کم می‌توانند از منافذ غشا عبور کرده ولی مواد با وزن مولکولی زیاد مانند پروتئینها نمی‌توانند عبور کنند. دیالیز در تصفیه خون بیماران دچار نارسایی کلیه استفاده می‌شود.

دیالیز (تراکافت) در مبتلایان به نارسایی حاد کلیه وقتی سطح نیتروژن اوره در سرم خون(BUN) به ۱۰۰–۷۰ میلیگرم در دسی‌لیتر می‌رسد یا هنگامی که کلیرانس کراتینین به کمتر از ۲۰–۱۵ میلی‌لیتر در دقیقه کاهش می‌یابد، شروع می‌شود. به مجموعه نشانه‌ها و علایمی که به علت آثار سمی افزایش مواد نیتروژنی و دیگر مواد زاید در خون ایجاد می‌شود، سندرم اورهمی‌گویند. وضعیت عقلانی و روانی این بیماران تغییر می‌کند و عاقبت دچار گیجی شده و نهایتاً به اغما می‌روند. سندرم اورمی هنگامی قابل پیش بینی است که کلیرانس کراتینین از ۱۰ میلی‌لیتر در دقیقه به ازای ۱٫۷۳ متر مربع سطح بدن کمتر شود.

در دیالیز (تراکافت) انتخاب روش درمانی از بین همودیالیز، دیالیز صفاقی یا دیالیز پیوسته آهسته صورت می‌گیرد. همودیالیز شایعترین روش مورد استفاده در درمان نارسایی کلیه‌است. همودیالیز نسبت به روشهای دیگر باعث ایجاد تغییرات سریعتری در سطح پلاسمایی مواد حل شونده و برداشت سریعتر آب اضافی تجمع یافته در بدن می‌شود. دیالیز صفاقی نسبت به همودیالیز در خروج مواد حل شونده خون ۸/۱ و در خارج کردن آب اضافی بدن ۴/۱ کارایی دارد ولی می‌تواند بطور مستمر ۲۴ ساعته مورد استفاده قرار گیرد. روشهای پیوسته آهسته برتری آن پایداری بیشتر وضعیت همودینامیک بیمار است و نقطه ضعف آن ارائه آموزش خاص به پرستاران و گرانی آن است.

دیالیز خونی : این بیماری در نارسایی مزمن کلیه (CRF( Cronic Renal Failure  اتّفاق می افتد که در آن 80-90 درصد بافت کلیه از بین می رود . در این حالت توانایی بدن برای حفظ تعادل آب و الکترولیت ها و وضعیّت شیمیایی بدن مختل می شود . در نهایت به اوره کشنده ( احتباس مقدار زیادی اوره و سایر مواد نیتروژنی در خون ) منجر می شود . علل ایجاد کننده CRF عبارتند از گلومرولونفریت ، دیابت شیرین ، افزایش فشار خون کنترل نشده ، کلیه پلی کیستیک ، پیلونفریت و انسداد مجاری ادراری.

علائم :

• سیستم عصبی :باعث لتارژی ( خواب آلودگی ) ،گیجی ، تشنّج و...
• سیستم گوارشی : باعث بی اشتهایی ، تهوع و استفراغ 
• سیستم قلبی عروقی : هیپرولمی ، ادم ، افزایش فشارخون ، ctlf و ...

• سیستم خون ساز ( باعث آنمی ، لکوسیتوز و ... )
• سیستم عضلانی ( باعث اختلالات بیشتر در اثر کاهش دفع فسفر و کاهش جذب کلسیم از روده می باشد که شامل درد در استخوان و مفاصل می باشد )
• سیستم ادراری ( کاهش برون ده ادراری ، کاهش وزن مخصوص ادرار ، پروتئین اوری) 
• سیستم ریوی : تنگی نفس ، ادم ریه

• سیستم تناسلی : نازایی ، کاهش میل جنسی ، ناتوانی جنسی و اختلال در قاعدگی
• پوست : رنگ پریدگی ، خارش بسیار شدید 
• CRF ممکن است به تدریج و در طی چندین سال و یا بدنبال یک حمله که بیمار نتواند از آن رهایی وبهبود یابد ، ایجاد شود . بیماری بر شغل فرد نیز تأثیر می گذارد فرد باید هرهفته به مدّت سه یا چهاربار و هر بار چهار تا پنج ساعت و حتی کل روز دیالیز شود و این باعث می شود فرد نتواند کارهای خود را به درستی انجام دهد.

همودیالیز

خون‌تراکافت یا همودیالیز به انگلیسی( Hemodialysis) در پزشکی، روشی برای پالایش خارج از بدن خون از مواد زائد و سمی مانند اوره وکراتینین و نیز کاهش آب اضافی و آزاد خون است درهنگامی‌که کلیه‌ها در وضعیت نارسایی یا مرگ سلولی قرار دارند. این روش شایع‌ترین روش درمان جایگزین کلیه در بیماران کلیوی است. در این روش خونی که از یک مسیر عروقی ثابت یا موقتی بدست می‌آید با سرعت ۳۰۰ میلی لیتر در دقیقه یا بیشتر به درون مویرگهایی که از غشاهای نیمه مصنوعی ساخته شده‌اند، پمپ می‌گردد. در سمت مقابل، مایع دیالیز که حاوی کلراید سدیم، بی‌کربنات و غلظتهای مختلفی از پتاسیم است، حرکت می‌کند.

انتشار از طریق غشا این امکان را فراهم می‌آورد که مواد دارای وزن مولکولی کم مثل اوره بر اساس شیب غلظت از سز حرکت کنند. به همین ترتیب بی‌کربنات به سمت پلاسما انتشار می‌یابد.

همودیالیز یکی از سه روش درمانی در عدم کارایی کلیه محسوب می‌شود. دو روش دیگر پیوند کلیه و دیالیز صفاقی هستند. همودیالیز یک روش درمانی در بخش ویژه دیالیز بیمارستان‌ها بوده و نیاز به کادر ویژه از جمله پرستار و تکنیسین مربوطه می‌باشد.

دیالیز صفاقی

دیالیز صفاقی یکی از شیوه‌های درمان جایگزینی کلیه‌است که تقریباً از دو دهه پیش رواج فزاینده‌ای یافته‌است که اساساً به دلیل سهولت و مناسب بودن و قیمت پایین آن است. در دیالیز صفاقی، انتقال آب و مواد حل شونده از خلال غشا که دو کمپارتمان حاوی مایع را از هم جدا می‌کند، انجام می‌شود. این دو کمپارتمان عبارت‌اند از: خون موجود در کاپیلرهای صفاقی که در نارسایی کلیه حاوی مقادیر بیشتری اوره، کراتینین، پتاسیم و… است و محلول دیالیز در حفره صفاقی که بطور معمول حاوی سدیم، کلر استات و لاکتات است که با غلظت بالای گلوکز هیپراسمولار شده‌است. غشای صفاق به عنوان یک صافی عمل می‌کند، واقعاً یک غشا هتروژن، نیمه تراوا و حاوی سوراخها در اندازه‌های مختلف است که آناتومی و فیزیولوژی پیچیده‌ای دارد.

جریانهای انتقالی در انجام جایگزینی انتشار: مواد حل شونده اورمیک و پتاسیم بر اساس شیب غلظت از مویرگهای خون صفاق به محلول دیالیز صفاقی منتشر می‌شوند در حالیکه گلوکز، لاکتات در مقیاس کمتر، کلسیم در مسیری معکوس از محلول دیالیز وارد خون می‌شوند.

اولترا فیلتراسیون: بطور هم‌زمان هیپراسمولار بودن نسبی محلول دیالیز صفاقی موجب اولترافیلتراسیون آب و همراه آن مواد حل شونده در آب از غشا می‌شود.

جذب: بطور هم‌زمان، یک جذب ثابت آب و مواد حل شونده از حفره صفاقی بطور مستقیم و غیر مستقیم به سیستم لنفاتیک وجود دارد.

پایه و اصول همودیالیز مشابه سایر روش‌های دیالیز و بر مبنای فیزیکی انتشار از طریق غشای نیمه‌تراوا استوار است. اینجاست که بر اساس اصل فیزیک تبادل در زمان جریان متقابل، و هنگامی‌که جریان خون درون دیالیزر برعکس جریان آب گذرنده از روی فیلتر نیمه‌تراوا بوده و گرادیان غلظت به بیشیه (ماکسیمم) می‌رسد و کارایی فیلتر افزایش چشم‌گیر می‌یابد. برای گرفتن آب آزاد و اضافی خون یعنی آبی که بیمار در طول روز نوشیده و بعلت نارسایی در عملکرد کلیه، قادر به خروج از طریق ادرار نیست، از اصل فشار هیدرواستاتیک استفاده شده و از طریق فیلتر دیالیزر خارج می‌شود.

محلول‌های مورد استفاده در دیالیز ترکیباتی معدنی، استریل و یونیزه هستند. برای از دست نرفتن سدیم و کلر خون، به محلول دیالیز بیکربنات سدیم با گرادیان بالا افزوده می‌گردد.

تجویز همودیالیز

تجویز دیالیز برای بیمار توسط نفرولوجیست (دانش‌آموخته مجاری ادراری) انجام می‌شود و نیز همان پزشک پارامترها و ویژگی‌ها و نوع دیالیز ازجمله تعداد نشست (جلسه) در هر هفته، نوع فیلتر دیالیزر و محلول‌های مورد استفاده را مشخص می‌سازد.

عوارض جانبی

همودیالیز غالباً با جذب مایعات و آب بدن در پروسه اولترافیلتراسیون همراه است. با از دست رفتن بیش از حد مایعات یا سرعت بالای آب‌کشی از خون، عوارض جانبی همودیالیز نمود یافته که ازآن‌جمله می‌توان به افت فشارخون، خستگی و کوفتگی، کرامپ در ماهی‌چه پا و تهوع و سردرد اشاره نمود. از دیگر عوارض ناخواسته می‌توان به راه یافتن عفونت به سیستم گردش خون از طریقکاتتر مرکزی و پیامد آن اندوکاردیت و استئومیلیت اشاره نمود. کاهش این خطر از طریق کنترل عفونی و مهارت پرستار در هنگام اتصال خط جریان خون و پانسمان پایانی پس از اتمام همودیالیز قابل پیشگیری خواهد بود.

از دیگر خطرات همراه با فرایند همودیالیز می‌توان به آلرژی به هپارین که پر مصرف‌ترین داروی ضد انعقاد در این نوع درمان است اشاره نمود که توسط پزشک با نوع دیگری از ضدانعقادها جای‌گزین می‌گردد.

خطر نادر اما جدی دیگر سندروم بار اول نام دارد که به محض تماس خون بیمار با اجزای ماشین دیالیز یا مواد استریل کننده آن در بار اول، ممکن است موجب واکنش آنافیلاکتیک شود و پرسنل همودیالیز در اولین نشست بیمار باید به دقت تنفس و واکنش‌های بیمار را مانیتورینگ نمایند. در سال ۲۰۰۸ میلادی یک سری واکنش آنافیلاکتیک ناشی از هپارین همراه با مرگ در سراسر جهان گزارش شد.

عارضه دراز مدت در همودیالیز شامل آملوئیدوز، نوروپاتی و شکل‌های گوناگون بیماری‌های قلبی از جمله بزرگی قلب را شامل می‌گردد.

^{روش های دسترسی به جریان خون:}

1.کاتتر سیاهرگ

2.فیستول آرتریوونوس

3.گرافت از نوع سینتتیک که بنابه شرایط بیمار و وضعیت رگ‌های آن و نوع نارسایی کلیهانتخاب خواهد شد. تمامی سه روش یاد شده برای اجرا نیاز به مداخله پزشکی از نوع جراحی دارند.

کاتتر

دسترسی از راه کاتتر که به نام سی‌وی‌سی نیز شناخته می‌شود شامل دو لوله باریک پلاستیک است که بیشتر درون یک سیاه‌رگ بزرگ مانند ورید باب قرار می‌گیرد که برای رسیدن به این سیاه‌رگ یک مسیر کناری همچون سیاه‌رگ گردنی جوگولار انتخاب می‌شود. جریان جاری شونده در کاتتر سیاه‌رگ مرکزی بسیار کمتر از جریان خون از روش فیستول و گرافت است.

کاتتر مرکزی سی‌وی‌سی به دو نوع تونل شده و غیر تونل شده اجرا می‌شود.

در کاتتر سیاه‌رگ مرکزی غیر تونل (با مدت زمان استفاده تا ۱۰ روز) محل ورود کاتتر در ناحیه ورود آن به درون سیاه‌رگ است، یعنی ورود کاتتر به پوست بلافاصله با ورود به درون سیاه‌رگ ادامه می‌یابد.

در نوع تونل کاتتر طول بیشتری داشته و پس از ورود به زیر پوست، مسیری را تا رسیدن به سیاه‌رگ هدف، بصورت زیرپوستی ادامه می‌دهد. مثلاً در کاتتری که وارد جوگولار گردنی می‌شود، مسیر خروج از زیر پوست بر دیواره سینه قرار دارد و کاتتر از سینه تا گردن را در زیر پوست طی می‌کند. این روش برای کاتترهای با نیاز دراز مدت (از چند هفته تا چند ماه) نصب شده و طولانی بودن مسیر آن تا ورود بدرون سیاه‌رگ یک راه پیشگیری از عفونت‌های آتی می‌باشد. جدا از مشکل عفونت، استنوز و تنگی سیاه‌رگ از دیگر مشکلات در بکارگیری کاتتر مرکزی است. ازآنجاکه کاتتر برای بدن یک جسم خارجی است، در دراز مدت باعث تنگی و گرفتگی رگ شده و بیمار نیاز به روش‌های آلترناتیو خواهد داشت.

فیستول شریانی‌وریدی

فیستول شریانی‌وریدی نوعی آناستوموزی و پیوند فیستولی بین یک سرخ‌رگ و یک سیاه‌رگ است که باعث بالا رفتن جریان خون درون سیاه‌رگ شده و در فرایند همودیالیز خون بیشتری را بدون عبور از موی‌رگ برای عبور از ماشین دیالیز فراهم می‌کند. در فیستول می‌توان با لمس ورید (مانند گرفتن نبض رادیال) ضربان شریانی را به راحتی احساس نمود که در پزشکی به آن تریل گفته می‌شود و نیز توسط استتوسکوپ (گوشی پزشکی) صدای خون را شنید که در پزشکی برآن بروت نام می‌نهند. در ایجاد فیستول بر روی ساعد، بیش‌تر ورید سفال را به شریان رادیو یا شریان براکیال، آناستوموز می‌کنند. پس از جراحی و ایجاد فیستول باید چند هفته صبر نمود تا به اصطلاح فیستول بالغ و آماده استفاده شود.

درکل فیستول خطر کمتری در عفونت‌زایی دارد و بهترین روش موجود در همودیالیز محسوب می‌گردد.^[۱۱] اما مشکلات ویژه خود را نیز دارد. در فیستول بعلت عبور نکردن کامل خون از مویرگ‌ها یا به اصطلاح سندروم خون دزدی، در اندام دارای فیستول ممکن است سردی انگشتان و دردهای ناشی از کرامپایجاد گردد. از دیگر عوارض فیستول در دراز مدت ایجاد آنئوریزم است. دیواره سیاه‌رگ ضعیف بوده و مانند دیواره سرخ‌رگ الاستیک نیست و پس از مدتی در سیاهرگ حالت باد شدن و برآمدگی پدید می‌آید. از دیگر پی‌آمدهای فیستول، از بین رفتن دیواره سیاهرگ به دلیل سوراخ شدن پی در پی و توسط سوزن است هرچند پرستار دیالیز می‌تواند از تکنیک‌هایی مانند جابجایی مداوم و با تناوب گردشی و دایره وار نقطه ورود سوزن بدرون پوست و سیاهرگ را تغییر داده و بدین طریق فرصت بیشتری به دیواره سیاهرگ برای ترمیم و بهبودی بدهد. تکنیک دیگر در نگهداری فیستول اینست که پرستار برای قرار دادن سوزن درون سیاهرگ، فقط از یک نقطه استفاده کند و بدین طریق باقی دیواره رگ دست نخورده باقی می‌ماند. این تکنیک بخاطر نگرانی پرستار از پاره شدن رگ (متعاقب آن اعزام اورژانسی بیمار به اتاق عمل) کمتر استفاده می‌گردد.

گرافت شریانی‌وریدی

گرافت همانند فیستول و با همان اصول اجرایی تعریف می‌شود اما بجای آناستوموزی و بخیه کردن دو دیواره سرخ‌رگ و سیاهرگ به هم، از یک گرافت سینتتیک استفاده می‌شود. جنس غالب گرافت‌ها از پلیتترافلورواتیلن می‌باشد و برخلاف فیستول می‌تواند با درازای مختلف و مورد نیاز پزشک استفاده شود اما به دلیل وجود یک جسم خارجی درون بافت بدن، خطر بیشتری از نظر ایجاد عفونت به‌همراه دارد.

پژوهش‌ها و نیز تجربه کلینیکال نشان می‌دهد که در بین روش‌های مرسوم و عنوان شده، روش فیستول شریانی‌وریدی بهترین روش ممکن است.

انواع همودیالیز:

1.همودیالیز سنتی

2. همودیالیز روزانه

3. همودیالیز شبانه

همودیالیز سنتی

همودیالیز معمولی یا سنتی حدود سه بار در هفته و هربار ۳ الی ۴ ساعت انجام شده و در طول آن خون بیمار توسط لوله پلاستیکی با سرعتی حدود ۲۰۰ الی ۴۰۰ میلی‌لیتر در دقیقه (توسط سوزن با قطر ۱۶ یا ۱۷ گاوج) از رگ خارج شده و توسط ماشین دیالیز (کلیه مصنوعی) بدرون دیالیزر یا فیلتر پمپ می‌شود و پس از تکمیل روند پاک‌سازی و تعدیل املاح، توسط سوزن یا پورت دیگر بدرون رگ بیمار بازگردانده می‌شود.

در طول همودیالیز فشار خون بیمار باید مدام مانیتورینگ شده و در صورت افت فشار یا هرنوع نشانه ایپو وولمی (کاهش حجم خون) مانند تهوع باید کمی حجم خون تعدیل گردد.

همودیالیز روزانه

نوع کم استرس همودیالیز، روزانه نام دارد که توسط بیمار درون خانه انجام می‌شود ولی مدت زمان آن کوتاه و بسامد آن شش روز در هفته می‌باشد.

همودیالیز شبانه

همودیالیز شبانه از روشی همانند همودیالیز سنتی استفاده می‌کند و بیمار تا حدودی بسامد مشابه به آن یعنی سه شب در هفته به ماشین وصل می‌شود. اما فرایند پالایش در شب و در خانه و هنگامی انجام می‌شود که بیمار در خواب است.

مزایا و معایب

• نرخ پایین مرگ و میر
• کنترل بهتر فشار خون و کرامپ شکمی
• رژیم‌های غذایی ساده‌تر
• اثر کلیرانس بهتر و مشکلات کمتر

زیان ها

• وابستگی به سیستم و عدم توانایی بیمار برای انجام هرگونه سفر
• نیاز به تجهیزات با کیفیت بالا و نیز مصرف شدید آب
• اتکا به تجهیزات دقیق همچون کلیه مصنوعی یا ماشین همودیالیز
• نیاز به پرسنل دانش‌آموخته و دارای دانش کافی از سیستم
• صرف زمان طولانی در هر نشست (جلسه) برای سرهم‌بندی (مونتاژ) و آماده‌سازی ماشین‌ها

ابزار همودیالیز

پالاینده، صافی یا فیلتر دیالیزر جعبه یا لوله‌ای است که دارای چهار دریچه‌است. دو دریچه در تماس با خون و دو دریچه در تماس با محلول است. این دو قسمت توسط غشای نیم تراوا از هم جدا می‌شوند. جنس غشاها از سلولز یا سلولز مصنوعی است.

غشا و سشتشو     

بیماران در هر جلسه در معرض ۱۲۰ لیتر آب قرار می‌گیرند. همه مواد با وزن مولکولی کوچک موجود در آب قابلیت دسترسی به جریان خون بیمار را دارند، درست مثل زمانی می‌ماند که این مواد از طریق وریدی به بدن بیمار وارد شوند. به همین دلیل خالص کردن آب مصرفی در دیالیز که کنترل شده باشد از اهمیت زیادی برخوردار است.

محلول دیالیز  

محلول دیالیز شامل سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلر، استات، بی‌کربنات و دکستروز است. PH این محلول حدود ۷٫۳ الی ۷٫۱ است.

ماشین دیالیز

ماشینهای مدرن دیالیز شامل پمپ خون، سیستم انتقال محلول دیالیز و نمایشگرهای ایمنی مناسب هستند.

شماتیک همودیالیز

مراقبت :                 

طبق استاندارد مؤسسه نفرولوژی کانادا (CANNT) پرستار نفرولوژی باید وظایف تخصصی زیر را انجام دهد^[۱۴]

• دسترسی به رگ‌های خونی: ارزیابی و آماده‌سازی فیستول و گرافت پیش و پس از هر شیفت همودیالیز شامل کنترل سلامت و کارایی فیستول یا گرافت و نیز کاتترها و ارزیابی مشکلات احتمالی در طول همودیالیز. بازآموزی روندهمودیالیز و ضدعفونی مسیر خون‌گیری و کنترل تمامی نشانه‌ها و سمپتوم‌های موجود.
• بسندگی همودیالیز: ارزیابی کارایی روند همودیالیز و بازآموزی نکات مختلف در رابطه با وضعیت بدنی و پوزیتسیون بیمار در طول پروسه همودیالیز با هدف بالا بردن کیفیت همودیالیز در هر نشست.
• کنترل و دارورسانی: کنترل و ارزیابی سر تا پای بیمار در طول همودیالیز برای پیش‌گیری و تحلیل مشکلات و عوارض موجود و توزیع داروهای مربوط به هر همودیالیز از جمله ضد انعقاد و کنترل دقیق تندی و نرخ کاهش وزن هر بیمار طبق استاندارد و تجویز انجام شده توسط پزشک.

عوارض بیماری :

از جمله عوارضی که بیمار دیالیزی را تهدید می کند، کاهش فشار خون است. لذا توصیه می شود در صورت مشاهده علائمی مثل تهوع، استفراغ، دلشوره، بی قراری ، سرگیجه، گرفتگی عضلانی و رنگ پریدگی بلافاصله به پزشک مراجعه شود. ( کاهش فشار خون می تواند شانت شریانی وریدی را از کار بیندازد )در صورت بروز گرفتگی عضلانی از کمپرس گرم و ماساژ عضلانی اندام مبتلا استفاده شود به منظور پیشگیری از خونریزی ( به دلیل دریافت هپارین حین دیالیز توصیه می شود ) برای نظافت دندان ها از مسواک نرم و برای تراشیدن موهای زائد بدن از ریش تراش برقی استفاده شود از وارد کردن هرگونه صدمه به پوست اجتناب شود. از مصرف آسپرین خودداری شود و در صورت بروز خونریزی از ناحیه دسترسی به عروق ناحیه را با یک گاز استریل فشار داده و در صورت ادامه خونریزی فوراً به واحد دیالیز یا اورژانس بیمارستان مراجعه شود . به منظور کاهش آسیب پوست در اثر خارش و به علت تجمع سموم ( ورمیک ) ناخن ها کوتاه شود از به کار بردن اجسام سخت برای خاراندن پوست اجتناب شود . برای کاهش خشکی پوست و خارش آن از به کارگیری صابون های معطر و حمام کردن زیاد خودداری شود. از صابون های مرطوب کننده جهت شستشوی پوست و همچنین از کرم ها و لوسیون ها جهت نرم و مرطوب کردن پوست استفاده شود . از قرار گرفتن در محیط های با درجه حرارت بالا خودداری شود . در صورت وجود ادم از ایجاد فشار مداوم بر روی ناحیه اجتناب شود به منظور رعایت بهداشت دهان و دندان توصیه می شود بعد از مصرف مواد غذایی دندان ها مسواک زده شوند. دهان با محلول سرکه رقیق شستشو داده شود ( به کاهش بوی آمونیاک دهان و رفع حالت بی اشتهایی و تهوع و استفراغ ) کمک می کند. جهت مرطوب نگه داشتن لب ها توصیه می شود از قطعات یخ و یا پماد نرم کننده استفاده شود. به منظور کاهش خستگی توصیه می شود فعالیت ها و برنامه ورزشی در اول صبح صورت گیرد و دوره های استراحت در طی روز برنامه ریزی شوند برای رفع بی خوابی اقداماتی مانند؛ حمام با آب ولرم ، مصرف نوشیدنی های گرم، انجام فعالیت های سبک، (پیاده روی یا قدم زدن در یک پارک ) در یک یا دو ساعت قبل از خواب ماساژ پشت و اندام ها سودمند است.

پی گیری درمان ضروری است: ( برنامه های دیالیز ،آزمایشات، ویزیت پزشک ... )

در صورت بروز علائم اورمی ( مانند کاهش یا فقدان برونده ادراری ، افزایش ناگهانی وزن، تورم پاها و زانوها، تب ، مشکلات تنفسی ) فوراً به پزشک مراجعه شود. استفراغ ، اسهال و کار یا بازی در یک محیط گرم ممکن است سبب رفع مایعات از بدن شود لذا توصیه می شود در صورت بروز هر کدام از مسائل فوق دریافت مایعات بیشتر شود و به علائم کم آبی مانند ( خشکی مخاط و لب ها ، تشنگی ، کاهش برنده ادرار ، سرگیجه ) توجه شود . در صورت بروز یبوست شدید از داروهای ملین دار مانند پودر میسیلیوم استفاده شود . مقدار مایعات دریافتی همراه این داروها ثبت شود فشار خون، وزن، جذب و دفع مایعات باید روزانه کنترل شود . افسردگی شایع ترین شکایت روانی در بیماران دیالیزی است.که پاسخی به واقعیت ، ترس یا فقدانی موهوم است . تظاهرات آن شامل خلق افسرده پایدار، تصور و نگرشی ضعیف از خود و احساس ناامیدی است و همچنین در صورت عدم درمان می تواند منجر به خودکشی یا قطع دیالیز شود . سوء تغذیه نیز یک مسئله رایج در بیمارانی است که به مدت طولانی دیالیز می شوند و تقریباً 1/3 بیماران دیالیزی ( همودیالیزی و دیالیز صفاقی ) دچار آن هستند سوء تغذیه می تواند ناشی از دریافت غذای کم ، افزایش از دست دادن پروتئین باشد. افزایش فشار خون نیز علت اصلی بستری و مرگ و میر بیماران دیالیزی می باشد. از عوارض دیگر می توان به اختلالات خونی ، اختلالات آندوکرین ، بیماری استخوان و ... اشاره کرد.

فعالیت در بیمار همودیالیزی :

تمرینات ورزشی مستمر نه تنها در بهبود توانایی کار جسمانی مفید است بلکه برای بهبود فشار خون بالا کم خونی ، افسردگی ، سوخت و ساز قندها و چربی ها نیز موثر هستند توصیه می شود برنامه ورزشی زیر انجام شود:

1-    پیاده روی و استفاده از دوچرخه ثابت که 3-5 جلسه در هفته تکرار شود. جلسات ورزشی بهتر است در روزهایی که دیالیز انجام نمی شود  صورت گیرد.

2-    جلسات ورزشی ابتدا با نرمش شروع شود و بین آن 85 دقیقه استراحت باشد به طور مداوم افزایش یافته تا بیمار بتواند به مدت 30 دقیقه بدون توقف ورزش کند.

3-    توصیه می شود برنامه فوق تحت نظر پزشک انجام شود بنابراین از انجام ورزش های پر برخورد خودداری شود.

رژیم غذایی متناسب با کلیه:

در صورتی که بیمار دو بار در هفته همودیالیز می شود توصیه می شود میزان پروتئین مصرفی 0.5-1g/kg و در صورتی که سه بار در هفته همودیالیز می شود دریافت پروتئین تقریباً آزاد باشد. از پروتئین هایی که ارزش بیولوژیک و کیفیت بالا دارند مانند پروتئین های حیوانی استفاده شود. از مصرف پروتئین های گیاهی تا حد امکان خودداری شود . رژیم غذایی پر کالری ، غنی از چربی و کربوهیدرات ها برای جلوگیری از تحلیل عضلات مهم است . میزان دریافت مایعات 400-700ml بعلاوه حجم ادرار در روز است. به طور کلی باید در حدی باشد که اضافه وزن بین دو جلسه دیالیز از دو کیلوگرم بیشتر نباشد ( حداکثر تا 2 گرم در روز ) از مصرف مواد غذایی مانند نخود ,سوسیس ، خیارشور، سوپ های کنسرو شده ، ماهی دودی ، نمک خودداری شود. غذاهای حاوی فسفر باید محدود شود از مصرف شیر و ماست بیش از نصف لیوان در روز خودداری شود. همچنین از انواع گوشت ، حبوبات ، پنیر و ... خودداری شود . در صورت عدم محدودیت ورزش های سب&