اکوکاردیوگرافی (Echocardiography) چیست ؟

تعریف اکوکاردیوگرافی :

پژواک‌نگاری قلب یا اکوکاردیوگرافی (به انگلیسی: Echocardiography) روشی غیر تهاجمی است که با استفاده از امواج صوتی، ساختمان داخلی قلب به تصویر کشیده می‌شود و در حقیقت به عنوان استاندارد تشخیص بیماری‌های قلبی تلقی می‌شود.

اکوی قلب (اکوکاردیوگرافی) یک روش گسترده و غیر تهاجمی است که در آن با استفاده از امواج صوتی بی ضرر برای انسان تصویر اجزاء قلب و میزان سرعت جریان خون تعیین می‌شود. با استفاده از این روش می‌توان نمای دقیقی از دیواره‌های قلبی ، دریچه‌ها و ابتدای سرخرگهای بزرگ را بدست آورد. غیر تهاجمی بودن این آزمون از امتیازهای خاص آن به شمار می‌رود .

نحوه عملکرد روش اکوکاردیوگرافی :

اکوکاردیوگرافی بر اساس هدایت امواج صوتی با فرکانس بالا به قلب ودریافت پژواک آن توسط گیرنده خاصی می باشد. امواج صوتی ساده برای تصویر برداری مورد استفاده قرار می‌گیرند و هیچگونه اشعه یا موج خطرناکی به فرد انتقال پیدا نمی‌کند. در اکوی دو بعدی تصویر دقیقی از آناتومی قلب ایجاد می‌شود و در این نوع اکوکاریوگرافی بیشتر برای اندازه‌گیری اندازه قلب و اجزا و میزان کارایی آنها مورد استفاده قرار می‌گیرند. از سوی دیگر قدرت عضلانی قلب و بویژه توانایی بطن چپ در بیرون راندن خون از قلب توسط اکوی قلبی قابل ارزیابی می‌باشد. نوعی دیگر اکو به نام اکوی داپلر می‌باشد که برای تشخیص جهت و اندازه‌گیری سرعت جریان خون در داخل قلب و عروق بزرگ استفاده میشود ، در اکو داپلر رنگی ، تصاویر رنگی (قرمز و آبی) ایجاد می‌شودکه روش دقیقی در ارزیابی ناهنجاریهای مادرزادی قلبی و اختلالات دریچه‌ای( تنگی ویا گشادی) می باشد.

انواع اکوکاردیوگرافی :

• پژواک‌نگاری قفسه‌گذر (Transthoracic Echocardiography)

شایعترین نوع اکوکاردیوگرافی است که در حال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرد و یک روش بدون درد و غیر تهاجمی است. غیر تهاجمی بدین معنا است که هیج گونه جراحی بر روی بدن انجام نشده و هیچ وسیله‌ای نیز به داخل بدن شما وارد نمی‌شود . این تست را یک متصدی سونوگرافی آموزش دیده انجام می‌دهد و یک متخصص قلب نیز نتایج را تفسیر می‌کند. در این تست وسیله‌ای به نام ترانسدیوسر (مبدل) روی نقاط مختلف سینه و بالای شکم قرار گرفته و به طرف قلب هدایت می‌شود. این وسیله امواج صوتی دارای فرکانس بالا آزاد می‌کند.
  ترانسدیوسر انعکاس امواج صوتی را دریافت کرده و آ‌ن‌ها را به شکل پالس‌های الکتریکی به دستگاه اکوکاردیوگرافی انتقال می‌دهد. دستگاه اکوکاردیوگرافی این پالس‌ها را به تصاویری از قلب تبدیل می‌کند؛ از تصاویر بدست آمده عکس‌هایی هم تهیه می‌شود. تصاویر می‌توانند دوبعدی یا سه‌بعدی باشند. نوع تصویر به بخش مورد ارزیابی قلب و نوع دستگاه بستگی دارد.

• پژواک‌نگاری تنشی (Stress Echocardiography)

این نوع از اکوکاردیوگرافی در حقیقت جزیی از تست استرس قلب (cardiac stress test) محسوب میشود. در این تست بیمار با مصرف دارو و یا ورزش زیر نظر پزشک باعث افزایش ضربان قلب خود می‌شود. بعضی از ناهنجاری‌های قلبی مثل بیماری عروقی قلب در صورت افزایش ضربان قلب آسانتر تشخیص داده می‌شوند .

• پژواک‌نگاری مری‌گذر(Transesophageal Echocardiography)

آئورت و بعضی قسمت‌های قلب از راه پژواک‌نگاری قفسه‌گذر به سختی بررسی می‌شوند از این‌رو در صورتی که پزشک نیاز به بررسی این قسمتها داشته باشد از پژواک‌نگاری مری‌گذر استفاده می‌کند. در این حالت کاوشگر دستگاه اکوکاردیوگرافی که به انتهای یک لوله منعطف متصل شده از راه دهان وارد مری شده و از راه مری ساختمان‌های پشت قلب بررسی می‌شود.. روش تهاجمی‌ می باشد .

• پژواک‌نگاری قلب جنین (Fetal Echocardiography)

اکوکاردیوگرافی جنین یک روش تشخیصی برای جنین می باشد که عمدتا برای بررسی بیماریهای مادرزادی قلب و نامنظمی های قلب جنین استفاده می شود.با سونوگرافی از این نظر متفاوت می باشد که اولا اکو برای بررسی قلب اختصاصی می باشد و ثانیا توسط پزشک قلب اطفال انجام می شود.اکوکاردیوگرافی معمول اغلب از هفته 16 بارداری به بعد انجام می شود و برای جنین و مادر خطر و عارضه ای ندارد.ولی انجام ان برای تمام جنین ها لازم نبوده و فقط در مواردی انجام می شود ، که به انها اشاره خواهد شد. روش انجام اکوکاردیوگرافی قلب جنین همانند سونوگرافی است و توسط پزشک متخصص قلب اطفال انجام می شود. بهترین زمان برای انجام اکوکاردیوگرافی جنین هفته ۱۸ الی ۲۴ بارداری است . با توجه به محدودیت سقط قانونی در ایران توصیه می شود قبل از هفته ۱۹ انجام شود تا در صورت وجود نقایص عمده قلبی بتوان از سقط قانونی جنین استفاده کرد.

بیماری لوپوس یک اختلال خودایمنی است که در آن دو نوع آنتی بادی اتو ایمیون  با نام های anti-La(SSB) و anti-Ro (SSA) تولید شده که توانایی عبور از جفت را دارند. در صورتی که این آنتی بادی ها به جنین برسند می توانند روی ضربان قلب جنین اثر گذاشته و منجر به مرگ داخل رحمی جنین شوند. در صورت تشخیص به موقع اثر آنتی بادی بر جنین می توان با دادن دارو بی نظمی قلبی را بر طرف نمود. احتمال انتقال آنتی بادی های لوپوس یه جنین در هفته های ۱۸ الی ۲۴ بارداری بیش از هر زمان دیگر است از این رو توصیه می شود در این بازه زمانی هر ۲ هفته یک بار اکوکاردیوگرافی قلب جنین انجام شود.

مقایسه اکوکاردیوگرافی با ام آر آی قلب :

اکو کاردیوگرافی ۳ بعدی چند برتری نسبت به ام آر آی قلب دارد. اولا از ام آر آی قلب که روش گران قیمت و پر هزینه ای است نمی توان برای همه بیماران قلبی استفاده کرد. زیرا، امکان بردن دستگاه ام آر آی قلب به بخشهای مراقبتهای ویژه وجود ندارد و همچنین کسانی که از باطری قلب استفاده می کنند و یا اینکه اجسام فلزی در بدن آنها هست، نمی توانند ام آر آی کنند. در حالی که امکان استفاده اکوکاردیوگرافی برای همه بیماران قلبی وجود دارد و هزینه آن به مراتب کمتر از ام آر آی قلب است. هزینه سنگین ام آر آی قلب که باعث شده بیمه ها از پوشش این خدمت تشخیصی خودداری کنند. اما اکوکاردیوگرافی تحت پوشش بیمه است و بیمه ها ۷۵ درصد هزینه آن را پرداخت می کنند.
اکوکاردیوگرافی ۳ بعدی در مراکز بزرگ دانشگاههای علوم پزشکی کشور همچون تهران، شیراز، مشهد و ارومیه وجود دارد و نیاز نیست که این دستگاه در همه مراکز درمانی باشد زیرا، با اکو کاردیوگرافی ۲ بعدی هم امکان تشخیص بیماری قلبی وجود دارد. مرکز اکوی قلب، با دارا بودن امکانات و تجهیزات لازم، دارای بالاترین دقت تشخیصی بیماری های قلبی بوده و می تواند بررسی و تشخیص بیماری های قلبی و عروقی شما را به بهترین شکل ممکن و با بیشترین دقت با دستگاه اکوی قلبی انجام دهد.

موارد کاربرد تصاویر اکوکاردیوگرافی :

• بیماری‌های قلبی مادرزادی
• صداهای غیرطبیعی قلب
• دریچه‌های غیرطبیعی قلب
• عملکرد عضلات قلب و پمپاژ خون توسط قلب
• عفونت پرده و دریچه‌های قلب
• وجود لختۀ خون یا آمبولی
• فیبریلاسیون دهلیزی
• افزایش فشار ریوی

 برخی مخفف های شایع مورد استفاده در جواب و تفسیر اکو قلب :

• LVEF = کسر تخلیه‌اى بطن چپ: میزان خون خارج شده از بطن چپ در هر ضربه. نرمال در حد ۵۵% به بالا است. مقادیر کمتر از ۴۵% نیاز به توجه ویژه دارد.
•  EF = کسر تخلیه‌اى: معمولا همان LVEF مد نظر است
• MR= نارسایی دریچه میترال. معمولا با بصورت یک (+)تا ۴ (+)(+ و ++ = خفیف، +++= متوسط و + ۴= شدید)  و یا با شدت خفیف=Mild ، متوسط = moderat  و شدید=   severe نشان داده می شود.
• MS  = تنگی دریچه میترال .معمولا با شدت خفیف=Mild ، متوسط = moderat  و شدید=   severe بیان می شود.
• AR = نارسایی دریچه ائورت : معمولا با بصورت یک (+)تا ۴ (+)(+ و ++ = خفیف، +++= متوسط و + ۴= شدید)  و یا با شدت خفیف=Mild ، متوسط = moderat  و شدید=   severe نشان داده می شود.
• AS= تنگی دریچه ائورت:  با شدت خفیف=Mild ، متوسط = moderat  و شدید=   severe نشان داده می شود.
• TR: khvshdd دریچه  تریکوسپید
• PAP‌= فشار پولمونر (ریوی)
• RWMA= اختلال حرکت دیواره ای: ناشی از سکته قلبی قبلی یا ایسکمی قلبی است.
• LVH= هیپرتروفی عظله قلبی. ناشی از لضافه بار فشاری مثا فشار خون یا ناشی از نارسایی هیپرتروفیک قلبی می تواند باشد.
•  CHF = نارسائى احتقانى قلب
• CAD = بیمارى شریان کرونر

غیرطبیعی بودن نتیجه اکوکاردیوگرافی می‌تواند معانی مختلفی داشته باشد؛ چرا که بعضی ناهنجاری‌ها بسیار جزئی بوده و خطرات عمده‌ای محسوب نمی‌شوند. اما ناهنجاری‌های دیگری وجود دارد که علامت بیماری‌های قلبی خطرناکی هستند. در صورت مشاهده چنین ناهنجاری‌هایی تست‌های بیشتری توسط یک متخصص از شما به عمل خواهد آمد. حتماً باید با پزشکتان در مورد نتایج اکوکاردیوگرافی خود صحبت کنید.

عوارض روش اکوکاردیوگرافی :

یک اکوکاردیوگرافی استاندارد یک فرایند ساده، بدون درد و بی‌خطر است. اسکن این تست هیچگونه عوارض جانبی ندارد، اگرچه ژل روان‌کننده مورد استفاده باعث می‌شود احساس سردی کنید و زمانی که در پایان تست الکترودها از روی پوستتان برداشته می‌شوند، ممکن است کمی احساس ناراحتی کنید.

برخلاف برخی دیگر از آزمایش‌ها و اسکن‌ قلب، مثل عکسبرداری رادیولوژی و سی‌تی‌اسکن، در اکوکاردیوگرافی از هیچگونه اشعه‌ای استفاده نمی‌شود. البته، انواع کم‌کاربردتر اکوکاردیوگرافی دارای ریسک‌هایی هستند. ممکن است روش اکوکاردیوگرافی از طریق مری باعث ناراحتیتان شده و تا چند ساعت بعد از انجام تست گلو درد داشته باشید. به دلیل خواب‌آلودگی ناشی از دریافت آرامبخش، تا ۲۴ ساعت بعد از تست نمی‌توانید رانندگی کنید. احتمال کمی هم وجود دارد که پروب به گلویتان آسیب بزند. ممکن است در طول استرس اکو احساس تهوع و سرگیجه داشته و کمی دچار درد سینه شوید. همچنین، احتمال کمی وجود دارد که انجام تست باعث نامنظم شدن ضربان قلب یا حمله قلبی شود، البته در طول تست علائم حیاتی‌تان به دقت کنترل شده و در صورت مشاهده هرگونه نشانه‌ای از وجود مشکل، تست متوقف خواهد شد. بعضی افراد نسبت به عامل کنتراست مورد استفاده در روش اکو با کنتراست، واکنش آلرژیک نشان می‌دهند. این حالت اغلب باعث بروز علائم خفیفی مثل خارش می‌شود، البته در مورد نادری بدن بیمار واکنش‌های آلرژیک شدیدی از خود نشان می‌ دهد.