آندوسکوپی (endoscopy) چیست ؟

تعریف آندوسکوپی :

آندوسکوپی یا درون‌بینی در پزشکی عمل دیدن و مشاهده درون بدن با مقاصد تشخیصی و یا گاهی درمانی است که با دستگاهی به نام آندوسکوپ صورت می‌گیرد. حفره‌ها و راه‌گاه‌های درون بدن امکان استفاده از دستگاه آندوسکوپ را برای معاینه پزشکی درون بدن فراهم کرده‌است. امروزه آندوسکوپی کردن، رایج‌ترین و دقیق‌ترین روش معاینه برای دیدن انحرافات و گرفتگی‌های بینی نیز هست.

اصول کار آندوسکوپی :

استفاده از یک آینه و نور بازتابیده‌است. پزشکان برای دیدن پوشش سرخ‌نای (مری) و معده از راه آندوسکوپی لوله ضخیمی را از حلق بیماران عبور می‌دهند که این برای بسیاری از آن‌ها ناراحت‌کننده است.

امروزه در آندوسکوپی تصاویر گرفته شده از بدن به یک واحد پردازشگر ویدئویی منتقل می‌شوند و در بیشتر اعمال جراحی آندوسکوپی از ویدئو و دوربینهای عکاسی برای دیدن و ثبت عمل استفاده می‌شود. با این روش تصاویر رنگی قابل ضبط و ذخیره شدن به‌دست می‌آید. به تازگی آزمایش‌هایی نیز با یک دوربین کوچک بلعیدنی برای آندوسکوپی دستگاه گوارش انجام شده‌است.

کاربردهای آندوسکوپی :

آندوسکوپی در عمل جراحی دیسک کمر نیز مورد استفاده دارد. از مهمترین مزیت‌های عمل جراحی دیسک کمر با روش آندوسکوپی، ترخیص سریع بیمار پس از عمل، کاهش درد، طول برش جراحی و محدودیت‌های حرکت و بهبودی سریع است. با این روش برخلاف روش‌های معمول و قدیمی تر عمده بخش‌های زائد مهره‌ها، لیگامانها و عناصر اطراف مهره آسیب نمی‌بیند. آندوسکوپی فقط برای مشاهده داخل عضو نیست، بلکه کارهای زیر را هم می توان همراه با آن انجام داد:

1- پزشک ممکن است در طی آندوسکوپی، نمونه ای از بافت داخل عضو مربوطه را توسط وسایل خاصی برداشته (نمونه برداری یا بیوپسی) و مورد آزمایش و بررسی قرار دهد.

2- آندوسکوپی برای درمان مشکلات گوارشی نیز به کار می رود؛ مثلا پزشک علاوه بر مشاهده بافت ها و اجزای بدن، می تواند توسط آندوسکوپی، برخی خونریزی های گوارشی را متوقف کند.

3- با آندوسکوپی روده، می توان پولیپ ها را برداشت تا از گسترش سرطان روده بزرگ جلوگیری شود.

4- در برخی موارد با انجام آندوسکوپی می توان سنگ کیسه صفرا را از بدن خارج کرد. البته این مسئله شامل سنگ های صفراوی است که از کیسه صفرا بیرون آمده اند و در مجرای صفراوی قرار گرفته اند.

آمادگی‌های قبل از آندوسکوپی :

به طور کلی ۴ تا ۶ ساعت قبل از آندوسکپی نباید هیچ غذایی میل کرد و باد معده کاملاً خالی باشد اما تا ۲ ساعت قبل از آن خوردن آب بلامانع است. امکان دارد پزشک برای شما آرام بخش تجویز کند که در این صورت برای همراهی خود تا منزل بعد از آندوسکپی باید یک همراه با خود داشته باشید .

 قبل از انجام آندوسکوپی، فرد باید اطلاعات نسبتا کاملی درباره وضعیت خود قبل از آن داشته باشد. او می تواند این اطلاعات را از طریق مطالعه کسب کند و یا از پزشک خود سوال نماید. افرادی که می خواهند اندوسکوپی شوند، باید  با نحوه انجام آن آشنایی نسبی داشته باشند، زیرا آگاهی و همکاری بیمار با پزشک از اصول مهم آن به شمار می رود.

اگر بیمار به هر نوع دارویی حساسیت دارد، باید قبل از آندوسکوپی، پزشک متخصص خود را از آن مطلع کند تا حین بی‌هوشی، مشکل خاصی برای او ایجاد نشود

اگر فردی که می خواهد آندوسکوپی شود بیماری خاصی دارد، مانند دیابت، فشار خون بالا و... ، حتما به پزشک خود بگوید تا تمهیدات متناسب با بیماری‌اش برای او در نظر گرفته شود.

انواع آندوسکوپی :

آندوسکوپی فقط برای مشاهده داخل معده نیست، بلکه برای سایر اعضای بدن نیز به کار می رود که ما تعدادی از آنها را برای شما بیان می کنیم. البته بر اساس عضوی که آندوسکوپی می شود، نام آن تغییر می کند.

• آرتروسکوپی : آندوسکوپی مفاصل و استخوان ها (آرتروسکوپی یک وسیله جراحی است که پزشک متخصص ارتوپدی از آن برای دیدن داخل مفصل به جهت تشخیص یا درمان بیماری استفاده میکند. کلمه آرتروسکوپی به معنای دیدن داخل مفصل است. Arthro به معنای مفصل و scopy به معنای دیدن است. در واقع یک آرتروسکوپ یک مفصل بین است. پزشک معالج با دیدن داخل مفصل میتواند بسیاری از بیماریهای آنرا تشخیص داده و میتواند اقدام به درمان جراحی بعضی از آنها از طریق ارتروسکوپ کند.)

• برونکوسکوپی : آندوسکوپی ریه ها ( یک روش تشخیصی است که در آن دکتر از  از طریق گلو  به راه های هوایی ، برای مشاهده نای، نایژه ها و سازه های دیگر دستگاه تنفسی نگاه میکند که  روش  برونکوسکوپی است.برونکوسکوپ،  لوله نورانی نازک با یک دوربین کوچک در نوک است. اسپری بی حس کننده موضعی در پشت گلو برای جلوگیری از رفلکس و بی حس گلو، و سپس درج برونکوسکوپ از طریق دهان و گلو که وارد برونش می شود . برونکوسکوپی مشاهده مستقیم راههای هوایی داخل ریه‌ها است. بسته به نوع آزمایش و نیاز پزشک، لوله‌ای نرم و قابل انعطاف، یا غیرقابل انعطاف، از طریق بینی یا دهان وارد نای و ریه‌ها می‌شود و تصویری از راههای هوایی دستگاه تنفسی در اختیار پزشک می‌گذارد. همچنین می‌توان از این طریق، از راههای هوایی نمونه‌برداری کرد یا جراحی های کوچکی انجام داد در تشخیص و درمان انواع اختلالات ریوی به کار می‌رود..)

• کولونوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی : آندوسکوپی روده بزرگ ( معاینه و بررسی داخل کولون و انجام اقدامات تشخیصی و درمانی با دستگاه کولونوسکوپ را می‌گویند. برای اینکار معمولاً ابتدا بیمار با مصرف مسهل یا تنقیه (انما) روده خویش را خالی می‌کند. سپس با دستگاه کولونوسکوپ که لوله‌ای شکل بوده و سر آن دوربینی دارد از راه مقعد وارد روده بزرگ می‌شوند و به بررسی مخاط کولون و راست روده از نظر وجود زخم یا بدخیمی می‌پردازند. اغلب دستگاه‌های کولونوسکوپ امکان نمونه‌برداری همزمان از مخاط روده و ضایعات مشکوک را به پزشک می‌دهند. کولون سیگموئید بخش نهایی روده بزرگ است که به رکتوم و مقعد متصل است. سیگموئیدوسکوپ یک لوله کوچک است که به یک منبع نور متصل می باشد و ضخامتی حدود یک انگشت دارد. پزشک شما سیگموئیدوسکوپ را وارد مقعد می کند و آن را به آرامی از طریق مقعد وارد رکتوم و کولون سیگموئید می کند و می تواند جداره رکتوم و کولون سیگموئید را ببیند. )

• سیستوسکوپی و یورتروسکوپی : آندوسکوپی سیستم ادراری (سیستوسکوپی به معنی آندوسکوپی داخل مثانه می باشد.در این روش با عبور یک دوربین باریک به نام سیستوسکوپ به داخل مجرای ادرار و مثانه پزشگ شما دقیقا مجرای ادرار و مثانه شما را از نظر بیماریهای احتمالی از قبیل علل خونریزی وتنگی مجرا، بزرگی پروستات، تومور مثانه و…….بررسی می کند با وصل دوربین به مانیتور همزمان مشکل موجود به بیمار نشان داده میشود. )

• لاپاراسکوپی : آندوسکوپی ناحیه شکم یا لگن (نوعی تکنیک برای درون‌بینی شکم (حفره صفاق) و لگن است. اغلب لاپاراسکوپی اقدامی تشخیصی است ولی گاه می‌تواند درمانی نیز باشد مانند آپاندکتومی به روش لاپاراسکوپی یا کوله‌سیستکتومی لاپاراسکوپیک. این تکنیکها در سالهای اخیر به دلیل کاهش زمان بستری بیمار در بیمارستان، کاهش درد و کوچکی برش و جوشگاه عمل مورد استقبال قرار گرفته‌اند. در این روش دکتر داخل شکم را کمک یک لوله دوربین دار (بدون بازکردن شکم) مشاهده می‌کند. این لوله از طریق ایجاد یک سوراخ بسیار کوچک در ناف تحت بیهوشی عمومی وارد می‌شود. لاپاراسکوپی می‌تواند سایر علل درد قاعدگی مثل آندومتریوز و یا چسبندگی‌های لگنی و یا فیبروم‌ها و یا کیست تخمدان و حتی حاملگی خارج رحمی را تشخیص داده و در بعضی موارد درمان کند.)

• آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی برای مشاهد مری و معده
• هیستروسکوپی : هیستروسکوپی نوعی عمل جراحی است که به پزشک اجازه می دهد که بتواند داخل رحم شما را برای تشخیص علت خونریزی های غیر طبیعی و نیز برخی اشکالات در ساختمان رحم بررسی کند . این عمل با استفاده از هیستروسکوپ که یک لوله باریک مجهز به دوربین و چراغ می باشد ،انجام می شود. که از طریق واژن وارد و از دهانه رحم وارد رحم می شود. بنابراین نیاز به انجام هیچ برشی ندارد.  هیستروسکوپی می تواند تشخیصی یا برای جراحی باشد. در هیستروسکوپی تشخیصی پزشک به دنبال تشخیص علت ایجاد خونریزی غیر طبیعی ( مثلا" پولیپ ، فیبروم و افزایش ضخامت اندومتر و .... ) می باشد و گاهی اوقات قبل از انجام اعمال جراحی مثل کورتاژ تشخیصی جهت بررسی دقیق علت خونریزی انجام می شود. گاهی هم هیستروسکوپی برای انجام جراحی هایی مثل برداشتن فیبروم رحم ساب موکوز و یا بر طرف کردن چسبندگی های داخل رحم، برداشتن پولیپ های داخل رحم ،برداشتن سپتوم (دیواره رحمی )انجام می شود.که این اعمال معمولا" پس از تشخیص بدنبال هیستروسکوپی تشخیصی انجام می شود.گاهی همزمان با انجام هیستروسکوپی نیاز به انجام لاپاراسکوپی هم می باشد که این هم روشی برای دیدن داخل لگن بوسیله یک لوله مجهز به دوربین فیبراپتیک می باشد.

انواع آندوسکوپ (ساختمان) :

• لوله‌ای از فیبر نوری

ساختمان اکثر آندوسکوپ‌ها از یک یا چندین رشته فیبرنوری تشکیل می‌شود که درون لوله‌ای پلاستیکی قرار گرفته‌اند و در مجموع شکل یک شیلنگ را به وجود می‌آورند. در انتهای این لوله هم یک عدسی وجود دارد که امکان مشاهده بخش‌های مختلف را فراهم می‌کند. پس از وارد کردن این لوله به داخل یکی از محفظه‌های بدن اطلاعات و تصاویر داخلی، به‌وسیله فیبر نوری ازاین عدسی داخلی به سمت عدسی دیگری که انتهای دیگر لوله قرار دارد فرستاده می‌شود. عدسی اخیر که عدسی خارجی است در انتهایی از لوله قرار دارد، که در دست پزشک است. اطلاعات از طریق این عدسی به یک مونیتور یا صفحه تلویزیونی فرستاده می‌شود تا پزشک روی این صفحه تصاویر درون اعضا را ببیند.

با توجه به اینکه به طور طبیعی درون حفرات و اعضای داخلی بدن تاریک است و قابل مشاهده نیست، در انتهای داخلی آندوسکوپ یک منبع نوری قوی کار گذاشته می‌شود تا فضای داخلی اعضا را روشن کند و به این ترتیب امکان مشاهده ساختمان‌های داخلی را فراهم آورد.

• نرم یا سخت

به طور کلی دو دسته‌ آندوسکوپ وجود دارد؛ آندوسکوپ‌های نرم یا انعطاف‌پذیر و آندوسکوپ‌های سخت یا انعطاف‌ناپذیر. برای اکثر مقاصد تشخیصی از آندوسکوپ‌های نرم استفاده می‌شود. این آندوسکوپ‌ها که لوله‌های باریک‌تری نسبت به انواع سخت دارند، به میزان بیشتری در اعضای بدن وارد می‌شوند، طول بیشتری دارند و با توجه به انعطاف‌پذیری و قطر کمتر، آسیب‌ کمتری به اعضا وارد می‌کنند. به طور کلی در استفاده از آندوسکوپ‌های انعطاف‌پذیر و نرم، پزشک و بیمار هر دو راحت‌تر هستند.

برعکس، آندوسکوپ‌های سخت معمولا ضخیم‌تر هستند و کمتر هم مورد استفاده قرار می‌گیرند اما به هر حال گاهی مزایایی دارند که در آندوسکوپ‌های نرم وجود ندارد. به طور مثال اگرچه با آندوسکوپ‌های نرم هم امکان نمونه‌برداری و اقدامات درمانی وجود دارد اما این قبیل کارها با آندوسکوپ‌های سخت معمولا راحت‌تر انجام می‌شوند. با توجه به این مسائل، تنها پزشک معالج است که می‌تواند با توجه به شرایط بیمار، بیماری زمینه‌ای و هدف از انجام آندوسکوپی، نوع آندوسکوپ مورد نظر را تعیین کند.

عوارض آندوسکوپی :

به طور کلی انجام آندوسکوپی توسط پزشک متخصص مشکلی به وجود نمی آورد، اما مانند سایر روش های تشخیص دیگر می تواند عوارضی داشته باشد که عبارتند از:

• سوراخ یا پاره شدن دیواره اندامی که آندوسکوپی می شود.
• فرد نسبت به داروی آرامبخش تزریق شده حسایت نشان می دهد، زیرا قبل از انجام آندوسکوپی به فرد آرامبخش تزریق می شود تا وارد شدن آندوسکوپ و دردهای ناشی از آن را متوجه نشود.
• عفونت
• خونریزی

آندوسکوپی کپسولی بی‌سیم :

آندوسکوپی کپسولی بی‌سیم گونه نسبتاً جدیدی از آندوسکوپی است که در آن، بیمار کپسولی را می‌بلعد که از قابلیت انتقال تصاویر درون معده و دستگاه گوارش به صورت بی‌سیم برخوردار است. این کپسول به اندازه یک قرص بزرگ است و به طور طبیعی هنگام دفع مدفوع از بدن خارج می‌شود. این روش غالباً برای بررسی خونریزی داخلی دستگاه گوارش، در زمان نامشخص بودن علت خونریزی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته آندوسکوپی کپسولی نیز عوارض خاص خود را دارد؛ بلعیدن کپسول و دفع آن ممکن است دشوار باشد، همچنین احتمال دارد کپسول در قسمت‌های باریک روده گیر کند و باعث مسدود شدن آن قسمت شود.

درمان با آندوسکوپی :

از آندوسکوپ‌های تغییرداده شده‌ای، که وسایل خاص جراحی به آن‌ها متصل است یا درون آن‌ها قرار دارد، برای انجام عمل‌های جراحی خاصی استفاده می‌شود که در زیر به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• خارج کردن سنگ کیسه صفرا، سنگ مثانه یا سنگ کلیه
• ترمیم زخم معده ی خونریزی دهنده
• قرار دادن استنت (لوله توری مصنوعی از جنس فلز) در عرض ناحیه‌های تنگ شده یا مسدود شده
• بستن لوله‌های فالوپ (روشی برای جلوگیری از بارداری)
• خارج کردن تومورهای کوچک از ریه یا دستگاه گوارش
• خارج کردن فیبروئید (توده‌های غیرسرطانی ایجاد شده در رحم)

جراحی آندوسکوپی بینی و سینوس :

بسیاری از بیماریهای بینی بویژه بیماریهای مخاطی که ممکن است در سی تی اسکن ، ام آر آی بخوبی مشهود نباشد ، براحتی با آندوسکپ قابل تشخیص است . یکی از ویژگی های عمل آندوسکوپ در مقیاس با روشهای تصویر برداری رادیولوژی ، عدم نیاز به پرتوهای مضر است .لذا بدون نگرانی و به کرات قابل استفاده است ( حتی در خانمهای باردار) آندوسکوپی بینی در تشخیص سینوزیت ، تورم مخاط و حساسیت ، تومورهای بینی ، جسم خارجی ، علل خونریزی بینی ، وجود پولیپ، بزرگی آدنوئید یا لوزه سوم ، نشت مایع مغزی ، بررسی اختلال بویایی ، بررسی علل گرفتگی گوش ، بررسی علل سردرد ، بررسی علل بوی بددهان کاربرد دارد و با توجه به عدم نیاز به پرتوهای مغز آندوسکپی برای بیمار قابل تکرار است .
لذا نقش مهمی در بررسی پاسخ بیماران به درمان دارویی یا جراحی داشته و بعد از پایان دوره درمان می توان آنرا برای بیمار تکرار کرد . آندوسکوپی تشخیصی تحت بی حسی موضعی و بدون نیاز به بیهوشی عمومی و بصورت سرپایی در مطب یا درمانگاه قابل انجام است . در بسیاری از موارد در کودکان نیز می توان بصورت سرپایی آنرا انجام داد .انجام این روش بین ۵ تا ۱۰ دقیقه طول می کشد .

کاربرد درمانی آندوسکوپی سینوس بیشتر در اتاق عمل وزیر بی حسی موضعی یا بیهوشی عمومی است .یکی از علل عود سینوزیت ، انسداد دهانه سینوسها ، اختلال در تخلیه ترشحات و تهویه سینوس است . این انسداد به علت تورم مخاط ناشی از عفونت ، حساسیت ، انحراف تیغه میانی بینی ویا تنگی مجرای خروجی سینوس است . این تنگی و انسداد گاه همراه پولیپ می باشد . در جراحی آندوسکوپیک بینی وسینوس، به کمک آندوسکوپ فقط نواحی از بینی و سینوس که دچار عارضه است تحت جراحی قرار گرفته و تنها دهانه سینوس گشادتر می شود ، بدین ترتیب از صدمه به نسج سالم بینی که موجب اختلال در حرکت مخاط میگردد، جلوگیری می شود .این تفاوت بین این روش جراحی باروشهای دیگر جراحی های سینوس است .

استفاده از آندوسکوپی بینی و سینوس در مواردی غیر از سینوزیت :

۱- در مان تومورهای خوش خیم و بدخیم سینوس ( سرطان سینوس ) . آندوسکوپ امکان دید مناسب حاشیه تومور را میدهد لذا می توان تومور را به دقت و بدون صدمه به ساختمانهای مجاور مثل چشم و مغز خارج کرد .

۲- جراحی تومورهای قاعده جمجمه : دسترسی به تومورهای قاعده جمجمه بسیار سخت و پر عارضه است . این تومورها در قسمت تحتانی مغز و در فضای بین جمجمه و بینی یا جمجمه و گوش قرار می گیرند . در روشهای معمولی ، دسترسی به این تومورها و برداشتن آنها نیاز مند عبور از مغز یا کنارزدن آن است که عوارض بسیار شدید و حتی مرگبار دارد .
در روش جراحی آندوسکوپیک ، می توان بعضی از این تومورها را از بینی و با دید آندوسکوپ و با وسایل ظریف خارج کرد . دراینصورت احتمال صدمه به عناصر مغزی و طول دوره درمان و اقامت در بیمارستان کاهش می یابد. سالهاست که در جراحی غده هیپوفیز از این روش استفاده می شود .

۳- ترمیم نشت مایع مغزی نخاعی : بطور طبیعی به واسطه وجود چند لایه که بصورت عایق عمل می کند ، بین مغز و فضای بینی ارتباط وجود ندارد. این عناصر جداگانه عبارتند از مخاط بینی و سینوس ، استخوان قاعده جمجمه و پرده دورا یا سخت می باشد .گاهی موارد بعلت ضربه ، تومور یا بصورت خودبخود بین مغز و فضای بینی ارتباطی باز می شود .

ضربات وارده به سر می توانند موجب پارگی این عناصر جدا کننده شود . بعضی موارد نیز نقص و یا ضعف این لایه ها سبب ایجاد سوراخ بین مغز و بینی می شود در نتیجه مایع مغزی و نخاعی می تواند وارد بینی شده و بصورت آبریزش غیر چرکی شفاف خود را نشان میدهد . این عارضه بسیار خطرناک بوده و میتواند موجب انتقال عفونت از بینی به مغز ومننژیت گردد که گاهی مرگبار است. در بسیاری از این بیماران میتوان از راه بینی و با کمک اندوسکوپ و بدون نیاز به باز کردن مغز، سوراخ بین بینی و مغز را ترمیم کرد .