همه چیز در مورد ماموگرافی (Mammography)

تعریف ماموگرافی :

پستان نگاری یا ماموگرافی‌ (Mammography) گونه‌ای روش پرتونگاری است که در علوم تصویربرداری پزشکی، به خصوص تشخیص سرطان پستان در زنان کاربرد فراوان دارد. ماموگرافی یک عکس رادیوگرافی ساده از پستان و ابزاری برای کشف زودرس سرطان های غیر قابل لمس پستان است. ماموگرافی می تواند سرطان پستان را ده سال قبل از آن که قابل لمس شود، شناسایی کند. همه زنان چهل ساله و بیشتر باید هر دو سال یکبار ماموگرافی انجام دهند. زنانی که افراد درجه یک آنها (یعنی مادر یا خواهرشان) مبتلا به سرطان باشند باید از 35 سالگی ماموگرافی سالانه انجام دهند. بهترین زمان انجام ماموگرافی هفته اول قاعدگی است. (روز اول قاعدگی یعنی روزی که خونریزی ماهیانه زنانه شروع می شود.) چون در این زمان پستان ها حساس نیستند. برای بدست آوردن تصویر خوب نیاز به فشار روی پستان است که ممکن است دردناک باشد. قبل از ماموگرافی دوش بگیرید و از مصرف پودر تالک بوگیر زیر بغل خودداری کنید زیرا این مواد می توانند باعث تفسیر اشتباه ماموگرافی شوند. ماموگرافی نمی‌تواند و نباید جایگزین معاینه توسط پزشک متخصص جراحی عمومی شود.

تاریخچه ماموگرافی :

ماموگرافی به شیوه امروزی (شیوه آزمایشی) نخست در اواخر دهه ۱۹۵۰ در مرکز سرطان ام دی اندرسون دانشگاه تگزاس توسط باب ایگن ابداع گردید. او از نوآوریهای خود همانند افزایش mA همزمان با کاهش kVp و نیز استفاده از فیلم تک-امولسیونی در مقاله ای در سال ۱۹۵۹ و سپس کتابی با عنوان «ماموگرافی» در سال ۱۹۶۴ پرده برداشت .

عوامل خطر سرطان سینه :

• سابقه فامیلی حدود 5 الی 10 درصد سرطانهای سینه در زمینه سابقه فامیلی ایجاد می شود و 20 الی 30 درصد خانمهای مبتلا به حداقل یکی از بستگان درجه اول آنها دچار سرطان سینه بوده اند. شرایط موید استعداد فامیلی عبارتنداز:

1. ابتلای افراد متعدد در فامیل به سرطان سینه
2. ابتلا به سرطان در سنین پائین تر نسبت به سن مورد انتظار
3. تشخیص دو یا سه سرطان در یک فرد
4. سرطان دو طرفه

• سن شروع یائسگی : قاعدگی زود رس و یائسگی دیررس خطر ابتلا به سرطان سینه را افزایش می دهند.
• وضعیت بارداری : در صورتی که سن فرد در اولین بارداری بالای 30 سال باشد احتمال ابتلا به سرطان سینه بیشتر است.
• مصرف داروهای ضد بارداری
• سابقه شیردهی : هر چه میزان شیردهی طولانی تر باشد احتمال ابتلا به سرطان سینه کاهش می یابد.
• استعمال دخانیات به ویژه در ابتلای بلوغ که سینه تراکم کمتری دارد.
• چاقی پس از یائسگی و مصرف زیاد چربی.

نحوه عملکرد دستگاه ماموگرافی :

در آزمایش ماموگرافی از هر سینه با اشعه ایکس دو عکس در دو جهت مختلف گرفته می ‌شود. سینه برای چند ثانیه میان دو صفحه فشرده می‌شود. فشرده نمودن سینه برای گرفتن عکس‌هایی واضح و دقیق ضروری است. این کار کلا چند دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد و توسط پرسنل مجرب در زمینه ماموگرافی انجام می‌شود. سپس یک رادیولوژیست و پزشک متخصص ماموگرافی عکس ‌ها را بررسی می ‌کند. در بعضی موارد، نیاز به عکس برداری مجدد وجود دارد. اگر رادیولوژیست به تصاویر بیشتری نیاز داشته باشد یا اگر تغییر یا وضعیتی غیرعادی در سینه مشاهده شود، شما را در جریان می‌گذارند و از شما می‌خواهند تا برای آزمایش های ماموگرام بیشتر یا تست‌های مجدد مراجعه کنید. درخواست از شما برای مراجعه مجدد، الزاما به این معنا نیست که سرطان سینه دارید. بعد از انجام آزمایش ماموگرافی، نتایج در طول دو تا سه هفته مستقیما به آدرس شما ارسال می‌شود. 

انواع ماموگرافی :

• ماموگرافی آزمایشی

ماموگرافی نقش اصلی را در تشخیص اولیه سرطانهای پستان بازی می کند. زیرا این آزمون می تواند تغییرات به وجود آمده در بیمار را در طی 2 سال اخیر نشان دهد، قبل از اینکه بیمار یا پزشک آن را احساس کنند. دپارتمان سلامت و خدمات بشر، انجمن سرطان در آمریکا، انجمن پزشکی آمریکا و دانشگاه رادیولوژی در آمریکا پیشنهاد  انجام ماموگرافی سالیانه بعد از شروع سن 40 سالگی را می دهند. بررسی ها نشان می دهد که ماموگرام های سالیانه به تشخیص زودتر سرطانهای پستان هنگامی که آنها قابل درمان هستند، کمک می کند. موسسه ملی سرطان(NCI) افزود، زنانی که سرطان پستان دارند یا آنهایی که ریسک بالایی به علت پیشینه ژنتیکی شان در سرطان پستان دارند باید توصیه های پزشکی را دنبال کرده که آیا باید آزمون ها را قبل از سن 40سالگی شروع کنند و باید دفعات تکرار آزمون را در طول یک سال از پزشک خود جویا شوند.

• ماموگرافی تشخیصی

ماموگرافی تشخیصی به منظور ارزیابی بیماران از روی علائم کلینیکی شان می باشد- مثل توده یا توده هایی در پستان- که ممکن است توسط خود بیمار یا پزشک ایشان مشخص شده باشد. ماموگرافی تشخیصی ممکن است بعد از ماموگرافی آزمایشی انجام شود تا مناطق درگیر برروی آزمون بررسی شوند.

• ماموگرافی دیجیتال :

در ماموگرافی دیجیتال، تصویر به صورت یک فایل دیجیتال کامپیوتری ذخیره می شود و نه روی فیلم رادیوگرافی. این تکنولوژی سودمندی های عملی مهمی نسبت به ماموگرافی معمولی دارد. از آنجایی که تصویر اشعه ایکس به صورت دیجیتال ذخیره می شود، متخصص رادیولوژی می تواند روی تصویر زوم کند تا آن را بزرگ کند یا می تواند سایه روشن تصویر را به نحوی تنظیم کند که ناهنجاری هایی که به صورت معمول دیده نمی شدند، آشکار شوند. تصاویر ماموگرافی دیجیتال را می توان روی دیسک ثبت کرد. این امر ذخیره کردن آنها را آسان و دسترسی بعدی به آنها را تسهیل می کند. تصویر دیجیتال را می توان در هر پایانه کامپیوتری در هر کجای مرکز درمانی دید و برای مشاوره گرفتن به مراکز درمانی دیگر هم فرستاد. تصاویر دیجیتال پستان در کمتر از ۱۰ ثانیه آماده می شوند، در حالی که ماموگرافی معمول با استفاده از فیلم اشعه ایکس ۵ تا ۱۰ دقیقه زمان می برد.

• ماموگرافی سه بعدی :

یک روش جدید برای تصویربرداری از پستان به نام «توموسنتز دیجیتال» در سال های اخیر به وجود آمده و تحت بررسی بوده است، در این روش از چند زاویه مختلف از پستان تصویربرداری می شود. در نتیجه به جای یک تصویر منفرد، مجموعه تصاویری از سطح مقطع های پستان به دست می آید و در کامپیوتر می توان این تصاویر را به صورت سه بعدی شبیه سازی کرد. این تکنیک با رفع کردن مشکل روی هم افتادن ساختارهای پستان که ممکن است سرطان را مخفی کنند، امکان تشخیص ضایعات پستان را افزایش می دهد. این شیوه در عین حال احتمال نتایج مثبت کاذب را کاهش می دهد.

• شناسایی به کمک کامپیوتر :

متخصصان رادیولوژی از شناسایی به کمک کامپیوتر بعد از انجام ماموگرافی استفاده می کنند تا مناطق دچار مشکل در پستان را دقیق تر تشخیص دهند. این سیستم ها معمولا از نرم افزارهای پیچیده کامپیوتری استفاده می کنند که می توانند الگوهایی که اغلب با سرطان همراه اند را تشخیص دهند و با هشدار دادن به متخصص رادیولوژی او را وادارند که نگاه دقیق تری به آن قسمت بیندازد. استفاده از این کمک تشخیصی کامپیوتری نیاز به آن دارد که ابتدا تصویر ماموگرافی به صورت دیجیتال درآمده باشد. تشخیص به کمک کامپیوتر پیدا کردن محل های ذرات کلسیمی و مکان یابی توده ها به همان اندازه چشم انسان خوب عمل می کند. پژوهش ها نشان داده اند سیستم های تشخیص با کامپیوتر میزان تکرار ماموگرافی و نمونه برداری بافتی را افزوده اند و نهایتا احتمال شناسایی سرطان پستان را تا ۲۰ درصد افزایش داده اند.

• بررسی به کمک MRI :

تصویربرداری با تشدید مغناطیسی (ام آرآی) با ایجاد یک حوزه قوی مغناطیسی تصاویری از بدن ایجاد می کند. در هنگام انجام ام آرآی پستان، بیمار باید به شکم روی میز اسکن بخوابد. ممکن است از تزریق ماده حاجب به جریان خون استفاده شود. ماده حاجب شبکه رگ های پستان و به خصوص تشکیل رگ های خونی غیرطبیعی را که مشخصه سرطان ها است، نشان می دهد. هر دو پستان را می توان در یک بار تصویربرداری کرد. ام آرآی ترکیب بافت نرم و محتوای مایع آن را نشان می دهد و بنابراین می تواند تومورها را به خوبی شناسایی کند اما نمی تواند محل های رسوب کلسیم را نشان دهد. بنابراین ام آرآی در ترکیب با ماموگرافی و سونوگرافی می تواند به شناسایی توده های پستانی در زنانی که ایمپلنت سیلیکونی کار گذاشته اند، شناسایی عود سرطان پس از شیمی درمانی و بررسی پستان های با بافت متراکم در ماموگرافی هایی که نتیجه قطعی به دست نداده اند، مورد استفاده قرار گیرد. ام آرآی همچنین ممکن است برای بررسی زنانی که در معرض خطر بالای سرطان پستان هستند، به کار رود. اما در زنانی که در گروه پرخطر برای سرطان پستان قرار ندارند، ام آرآی توصیه نمی شود. ام آرآی نیز مانند ماموگرافی به طور قطعی نمی تواند میان یک توده سرطانی و یک کیست خوش خیم فرق بگذارد، بنابراین ممکن است به اشتباه در محلی از پستان وجود سرطان را تشخیص دهد که اصطلاحا به آن نتیجه «مثبت کاذب» می گویند.

چه نماهایی در ماموگرافی تشخیصی گرفته می شود :

نماهای معمولی در ماموگرافی تشخیصی شامل نمای کرانیوکودال(CC) ، نمای ابلیک لترال داخلی ( MLO ) و نماهای اضافه مورد نیاز برای موارد خاص . این نماها شامل نمای لترال داخلی LM ( برای هر طرف ) از طرفین به سمت مرکز ریه chest ، و نمای داخلی خارجی ML از مرکز ریه به سمت خارج ریه بزرگنمایی نمای CC ، و دیگر نماهای اختصاصی ماموگرافی مثل نماهای بزرگنمایی شده و کمپرس شده می باشد .

چه آبنرمالی هایی توسط ماموگرافی تشخیصی قابل تشخیص می باشد :

ماموگرافی موارد تشخیص متعددی دارد ، دو تا از مهمترین موارد : تشخیص کلیسفیکاسیونها و توده ها Masses می باشد . کلیسفیکاسیونها ذرات معدنی اضافی در بین نسوج پستان هستند که در کلیشه ماموگرافی به صورت ذرات سفید فضاگیر دیده می شوند . دونوع کلسیفیکاسیون وجود دارد :
1- ماکروکلیسفیکاسیون ، 2- میکروکلیسفیکاسیون
Mass: تجمعی از گروه سلولها که از بافت اطرافشان سخت تر ( dens ) هستند .
cyst : کیسه ای از مایع است که ممکن است به صورت mass در ماموگرافی دیده شود . ممکن است از سونوگرافی برای تشخیص بین cyst و mass های مایع استفاده کنند .

ویژگی های ماموگرافی :

مشخصه مهم این شیوه پرتونگاری استفاده از انرژی‌های پایین تر از حد معمول است (حدود ۲۰ کیلوالکترون ولت). دستگاه‌های متداولی که این روش را جهت تصویر برداری به کار می‌برند متشکل از فتوتایمر (phototimer)های مخصوص، گریدهای پراشیدگی ضریب پایین (low ratio scatter grids)، و مولد اشعه ایکس ولتاژ پایین می‌ باشند. دلیل تولید پرتوهای انرژی پایین استفاده از خاصیت کنتراست بالای این نوع پرتوها در انرژی‌های پایین می‌باشد. در عوض برای کاهش دز افزایش یافته، از تکنیک فشرده سازی سینه (compression) در سطح افقی استفاده می‌ شود. از آنجایی که بهترین کنتراست را در حواشی ۲۰ کیلوالکترون ولت می‌توان بدست آورد، از مولیبدن و رودیوم در تولید اشعه‌های ایکس مشخصه (Characteristic X-rays) استفاده می‌ شود. از دیگر ویژگی‌های ماموگرافی استفاده از فیلترهای مخصوص مولیبدنی و نیز اثر پاشنه می‌ باشد.

کاربردهای ماموگرافی :

• ارزیابی بیمارانی که توده پستان مشکوک دارند.
• پیگیری سرطان پستان درمان شده با برداشتن قسمتی از پستان و رادیوتراپی.
• پیگیری پستان مقابل در فردی که یک پستان به خاطر سرطان برداشته شده است.
• هدف اصلی ماموگرافی، شناسایی زودهنگام سرطان پستان است.
• ارزیابی بیمارانی که توده پستانی کوچک دارند .
• پیگیری سینه مقابل در فردی که یک سینه به خاطر سرطان برداشته شده است.
• برای بیماریابی زنان بالای 40 سال از نظر سرطان سینه ماموگرافی می تواند کانسرهایی با رشد آهسته را حداقل 2 سال قبل از رسیدن به حد قابل لمس شناسایی کند همچنین 35 تا 50 درصد کانسرها را در مراحل اولیه شناسایی می کند و تنها روشی است که می تواند تجمعات کلسیفیه را تشخیص دهد .
• با استفاده از ماموگرافی به علت تشخیص زود هنگام سرطان قادر به کاهش 33 درصد موارد مرگ و میر بیماران هستیم .چه کسانی باید ماموگرافی انجام دهند :
• تمام زنان 40 ساله و بیشتر هر یک الی دو سال باید ماموگرافی کنند . زنانی که افراد درجه یک آنها به سرطان سینه مبتلا بوده اند ماموگرافی سالیانه را 5 سال زودتر از سن فرد مبتلا باید انجام دهند .جامعه سرطان آمریکا پیشنهاد می کند که تمامی زنان از سن 20 سالگی برنامه معاینه سینه توسط خود را آغاز کرده و در سن 25 سالگی یک ماموگرافی باید بدهند بررسی ماموگرافی طی سنین 40-50 سالگی باید به درخواست پزشک در موارد مشکوک انجام گیرد پس از 50 سالگی ماموگرافی سالیانه ضرورت می یابد .

آمادگی بیمار قبل از انجام ماموگرافی :

• بهترین زمان برای ماموگرافی یک هفته بعد از قاعدگی می باشد که پستان ها کمترین حساسیت را دارند .
• قبل از انجام ماموگرافی از نوشیدن قهوه و سایر نوشیدنیهای کافئین دار نظیر کولا، چای و نوشیدنیهای انرژی زا خودداری شود.
• از مصرف ترشیجات خودداری شود .
• قبل از ماموگرافی استحمام شود .
• قبل از انجام ماموگرافی از دئودورانت ، عطر ، ادکلن و روغنهای بدن استفاده نشود زیرا مواد آرایشی می توانند بر روی پوست باقی بمانند و در تصاویر ایجاد سایه کند .
• قبل از ماموگرافی از مصرف پودر تالک و بوگیرهای زیر بغل خودداری شود زیرا این مواد می توانند باعث تفسیر اشتباه شوند .
• برای به دست آوردن تصاویر خوب نیاز به فشار روی پستان است که ممکن است دردناک باشد که قبل از ماموگرافی باید این نکته را به بیمار گوشزد نمود .
• اگر ایمپلنت سینه دارید، به تکنسین قبل از انجام ماموگرافی خبر دهید.
• پیراهنی بپوشید که براحتی بتوانید از سر آن را درآورید. در آوردن لباس بالاتنه کافی نیست.
• همیشه مکان و زمان ماموگرافی ها و نمونه برداری های احتمالی را یادداشت کنید.
• ماموگرافی های قبلی را دور نیندازید، حتی اگر طبیعی و بدون هیچ ضایعه ای بوده باشد زیرا مقایسه آنها با ماموگرافی آینده به تشخیص ضایعات کمک می کند.
• بهتر است ماموگرافی را در مرکزی انجام دهید که در روز تعداد زیادی بیماری در آنجا ماموگرافی می شوند و تیم پرسنل مهارت بیشتری دارند.
• ماموگرام های قبلی خود را به همراه ببرید.

آیا ماموگرافی سرطان زا هست :

برخی انجام ماموگرافی را زمینه ساز سرطان می دانند اما خطرات ناشی از برخورد اشعه ایکس با سینه در ماموگرافی آنقدر ناچیز است که می توان آن را نادیده گرفت. حتی اگر یک خانم از 40 سالگی تا 90 سالگی هر سال ماموگرافی انجام دهد.

مزایای ماموگرافی :

تصویربرداری از پستانها توانایی پزشک را در تشخیص تومورهای کوچک زیاد می کند. زمانی که سرطانها کوچک هستند، احتمال درمان و معالجه خیلی زیاد است. استفاده از ماموگرافی آزمایشی احتمال تشخیص آبنرمالی های کوچک در بافت های در حال رشد محبوس در مجاری شیری افزایش می یابد. این تومورهای اولیه اگر در مراحل اولیه برداشته شوند هیچ گونه صدمه ای به بیمار نخواهد زد و ماموگرافی تنها روش اثبات و تشخیص این تومورها است. ماموگرافی همچنین برای تشخیص انواع سرطانهای پستان مثل سرطانها تهاجمی مجاری و لوبولی سودمند است. هیچ تشعشعی بعد از آزمون در بدن بیمار بعد از آزمون باقی نمی ماند. تشعشع عموما” هیچ اثر جانبی در رده های تشخیصی ندارد.

معایب ماموگرافی :

همیشه احتمال کمی برای ابتلا به سرطان در مورد تشعشعات شدید پرتوی وجود دارد. ولی مزایای ذکر شده در مورد کشف تومورها ارزشمندتر از این احتمال کم می باشد. دز تشعشعی موثر از یک ماموگرافی در حدود 7/0 mSv است که مشابه میانگین تشعشع دریافتی حاصل از امواج پس زمینه در طول سه ماه برای یک شخص عادی می باشد. ماموگرافی با جواب مثبت کاذب. 15-5% از ماموگرافی ها نیازمند آ‌زمایشات بیشتر مثل ماموگرافی های اضافی یا سونوگرافی می باشند. بیشتر این آزمونها نرمال خواهند بود. اگر مورد آبنرمالی پیدا شود، پیگیری و بیوپسی ممکن است انجام شود. بیشتر بیوپسی ها عدم وجود کنسر را اثبات می کنند. احتمال داده می شود که خانمهایی که سالیانه ماموگرافی مثبت را در سالهای بین 40 و 49 سال انجام داده اند با احتمال 30% ممکن است در این دهه ماموگرافی مثبت با جواب کاذب داشته باشند.